Iqtisodiyot” kafedrasi “menejment” fanidan Oʻquv-uslubiy majmua

2-rasm. Mehnat faoliyatining asoslari
Yevropadagi barcha kompaniyalar mehnat jarayonida katta gender taqsimoti muammosiga duch keladi. Biznes faoliyatida ayollarga nisbatan erkak boshqaruvchilar 1 taga koʻp. Kompaniyalar ish joylaridagi tenglikni ta’minlashga qanchalik harakat qilishmasin Yevropada jinslar oʻrtasida bunday noxush holat koʻplab kuzatiladi. Birgina yirik Yevropa telekommunikatsiya kompaniyalaridan hisoblangan “Deutsche Telekom” kompaniyasi mazkur muammoni hal qilganini quyidagicha izohlaydi: kompaniyada sunggi yil davomida menejer ayollar 2 barobarni tashkil etadi. Shuningdek ayol menejerlar sonini boshqaruvning yuqori va oʻrta qismida yanada oshirishni rejalashtirgan.
2000-yilning oxirigacha boshqaruv 30% gacha oʻsish 12 % gacha oshgan. Kompaniya “DAX 30” ning birinchi a’zosi boʻldi. “DAX 30” nemis kompaniyalari moviy fishkasining indeksi sanaladi. U orqali gender kvotalari kiritiladi. Boshqacha aytganda, raxbarlik lavozimlarida koʻplab ayollarning jalb qilinishiga salbiy munosabatda boʻlish va uning amal qilinishini ta’minlamaslikdir. Yuqori lavozimlarda koʻplab ayollarning boʻlishi kompaniyaning juda yaxshi ishlashiga imkon yaratadi.
Deutsche Telekomning raxbarlik lavozimlarida juda koʻplab ayollarni jalb qilish haqidagi maqsadi taqsinga loyiq boʻlsa-da, bu oʻzining qatorlarini diversifikatsiyalashda oʻzining noʻnoqligini namoyon etishda yolgʻiz holat emas. Hatto yozilgan soni boʻyicha ilgʻor professional darajalarga ega oily ma’lumotli ayollari koʻp boʻlgan qoʻshma shtatlardek davlatda ham CEOs2 ayollar jinsining 00 kompaniyadagi muvafaqiyati, ya’ni yuqori boshqaruv lavozimlaridagi soni faqatgina 3 foizni tashkil qiladi. Shubhasiz, zamonaviy menejerlar uchun muhim axamiyatga ega boʻlgan, bir jinsli ishchi kuchi sifatida xizmat joyini oʻzgartirish toʻgʻrisidagi muammolardan biri ayollar muammosi hisoblanadi.
Boshqaruv mehnatini tashkil qilishda 101 xilma xillik.
“Ta’lim xilma-xilligi va uni boshqarish” kompaniyasi direktori Brenda Tompson MGMMiraje mexmonxonalarining biri foyesidan oʻtayotib quyidagilarni qayd etadi: “Bu juda ajoyib, barch xilma-xil tillarni men eshitishim mumkin. Bizning mexmonlarimiz butun jahondan kelishadi, bizning ish joyimizdagi turli-tumanlik aks ta’sirning muhim ekanligini tushunib olishimizga majbur qiladi. Tompson MGMda dasturlarni ishlab chiqish muxim axamiyatga ega ekanligiga ishongan edi, bularning hammasi “Tashkilotlarda har bir dasturni qoʻllash 100 % darajasida amalga oshirishdir.” Bunday xilma-xillikni mamlakat ichidagi koʻplab tashkillashtirilgan ishchi oʻrinlarida boʻlganidek, dunyo miqyosida xam topish mumkin, menejerlar bu ish oʻrinlarida, xuddi Brendoa Tompson qilayotganidek, bu xilma-xillikni qadrlash va rivojlantirish sifatida qarashadi. Ammo boshqaruv xilma-xilligi uchun nima zarur boʻlishini bilishda, biz oldin ish oʻrinlarida xilma-xillik nima ekanligini bilish zarur ekanligini va uning muximligini koʻrib chiqamiz.
Ish joyining turli-tumanligi nima? Sinfingiz (yoki ish joyingiz) atrofiga qarang. Siz, balkim yosh/qari, erkak/ayol, baland boʻyli/kalta soch, oq sariq sochli, koʻk koʻz/qoramtir soch, jigarrang koʻzlar, har qancha miqdordagi shoshilinch va kiyim uslublarining har qanday rang-barangligi.
Siz sinfda gaplashadigan va boshqalarni, ya’ni oʻz diqqatini qayd qilib qoʻyish va xayolchanlikka qaratgan odamlarni koʻrasiz. Siz hech qachon oʻzingizning hozir turgan joyingizda shaxsiy, kichik rang-barang dunyoingizni payqamaganmisiz? Sizning koʻpchiligingiz, extimol, avval, turli shaxslar atrofidagi muxitda voyaga yetgandirsiz, xuddi shu vaqtda, boshqalarda, balki, bunday yashash tarzi tajribasi boʻlmagandir. Biz ish joyimizdagi xilma-xillikka diqqatimizni jalb qilishini xohlaymiz, shunday ekan, bu nima ekanligini koʻrib chiqaylik. Xilma-xillikning xar xil usullaridagi ta’rifiga qarab, siz bu tushunchaning eng yaxshi izohlangan ta’rifini bilib olasiz. Xilma-xillik oxirgi oʻn yillikda eng ommabop biznes mavzular majmuyining biri bo;ladi. Bu liderlik va etika sifatidagi zamonaviy biznes-tartib bilan bir qatorda turadi.
Bu ommaviyligiga qaramasdan, bu xam eng baxsli va eng tushunarsiz mavzulardir. Uning asosi bilan fuqorolar huquqlari va ijtioiy adolat qonunlarida “xilma-xillik” soʻzi, koʻpincha, odamlar ongida xar xil munosabatlarni va emotsional reaksiyalarni uygʻotadi. “Xilma-xillik”, odatda, termin hisoblanib, yollash, diskriminatsiya va tengsizlik amaliyoti haqqoniyligi bilan bogʻliq odamlar zaxirasi departamentlari tomonidan foydalaniladi. Ammo xilma-xillik bugu ancha katta tushunchani ifodalaydi. Keling, xilma-xillik usullarining ayrimlarini koʻrib chiqaylik. Masalan, Qoʻshma shtatlardagi avtosugʻurta qilinadigan maxsulotlarni yetkazib berish boʻyicha birinchi raqamli firma “xilma-xillik” terminini shunday ta’riflagan: “Kechinmalarning jamoatchilik kuchi, mahorat, isde’dodlar, istiqbol, ma’daniyat, har bir agent va xizmatchi firmaga keltiradigan xilma-xillik”. Lugʻatlarda “xilma-xillik” soʻziga aloqador turli-tuman, rang-barang, tafovut, har xilik, koʻp tarzlilik (oʻxshashlik oʻrniga) yoki nooʻxshash (oʻxshash oʻrniga) ta’riflari berilgan. Inson zaxiralarini boshqarish boʻyicha jamiyat, inson zaxiralari birlashmasi mutaxassislari “xilma-xillik etnik mansubligi, jinsi, yoshi, dini, nogironligi, milliy kelib chiqishi va jinsiy muomaladan xabardorligi” toʻgʻrisida gapirishadi.
Shuningdek, “xilma-xillik noyob xususiyatlar va tajribaning cheksiz qatorlarini, jumladan, muomala usuli, boʻy-basti va ogʻirligi, ta’lim olish va ushunish tezligi kabi jismoniy tavsiflarni xam qamrab oladi”. Yana bitta ta’rifda shunday deyiladi, xilma-xillik jami usullarning majmuyi hisoblanadi, ularda odamlar shunday tabaqalashtiriladiki, xima-xillikning yakuniy ta’riflaridan biri “insoniy tafovutlarning spektrini tashkil etadigan jismoniy va madaniy farqlarning koʻrinishlari” hisoblanadi. Xilma-xillikning bu ta’riflari boʻyicha muxim muloxazalaridan biri shuki, ular odamlarning farqlanishi mumkin boʻlgan barcha yoʻnalishlarni qamrab oladi. Va bu muxim sanaladi, chunki xilma-xilliksiz endi irq, jins, yosh yoki nogironlik aniq kategariya sifatidagina koʻrib chiqilmaydi, ammo bu tushuncha mazmuni farqlanishlar spektrining mazmunli e’tirof etilishi darajasigacha kengaygan. Bu xilma-xillik tushunchasi yoʻllarini tavsiy borib, tashkilotlardagi odamlarning bir-birlaridan va oʻxshashliklaridan farqlanishini bilib oldik. Bizning tarifimiz nafaqat aniqlanishi, balki xodimlarning “xilma-xillik” termini ta’rifi boʻyicha bildirgan fikrlarining oʻxshashligi boʻyicha xabarnoma.

1960-yillar 1970-yillar	Diqqat-e’tibor quyidagi qonunlar va qoidalarga rioya qilinishiga qaratilgan: Fuqorolik huquqlari toʻgʻrisidagi VII qismiga; Bandlikning tengsiz imkoniyati boʻyicha komissiyasiga; Ijobiy harakatlar siyosati va dasturlariga.
1980-yillarnig boshi	Korporativ koʻrsatmalarda ozchilik va ayollarning oʻxshashlik jihatlarini aniqlash: Oʻziga boʻlgan ishonchni yaxshilashda yordam berish uchun ishlab chiqilgan korporativ dasturlar va turli shaxslarning “mos tushib butunlikni tashkil qila olishi” mahorati
1980-yillarning oxiri	Biznesning yoʻqolmasligi masalasiga muvofiq kengaytirilgan ishchi kuchi xilmaxilligi konsepsiyasi: Juda xam turli tuman ishchi kuchining kelgusi tarkibi haqida “Mehnat resurslari 2000 nigohi biznes-liderlarni yaratdi” nashri e’loni
1980-yillar oxiri 1990-yillar oxirigacha	Ta’sirchanlikni mustahkamlashga e’tiborni qaratish. Rioya etishlikka oʻtish va xodimlarni juda xam mashhur qiladigan faqat ayollarga hamda ozchilikka, jumladan barchaga moslashish va xilma-xillik boʻyicha boshqa ming yilliklarning ehtiyoji va farqlanishini hamda biznesda muvaffaqiyat qozonish uchun integratsiyalashni e’tiborga olish.
Yangicha moxirlik	Mehnat resurslarida xilma-xillik asosiy biznes muammo sifatida muxokama qilinadi; mximi biznesda muvafaqiyatga erishish, daromad va oʻsish.