Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

Servis  hududlar

  qatoriga  offshor  hududlar  (OH)  va  solih  gavanlari  (SG) 

kiradi.  OH  va  SG  tadbirkorlarni  qulay  valyuta-moliya,  fiskal  sharoitlar,  bank  va 

tijorat sirlarining yaxshi saqlanishi, davlat boshqaruvining kamligi bilan o‗ziga jalb 

qiladi.  

Offshor kompaniyalar faoliyat ko‗rsatayotgan davlatlar qatoriga Lixtenshteyn, 

Panama,  Normandiya  orollari,  Men  oroli  (Britaniya),  Antil  orollari,  Gonkong, 

Madeyra, Liberiya, Irlandiya, Shveytsariya va boshqalar kiradi. Oxirgi o‗n yillikda 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

197 

 

ularga  Malta,  Mavrikiya,  G‗arbiy  Samoa,  Isroil,  Malayziya  (Labuan  oroli)  va 

boshqa davlatlar qo‗shildi. 

Offshor hududlar

dagi sanoat, savdo, bank, sug‗urta va boshqa kompaniyalar 

yo  umuman  soliqqa  tortilmaydi  (Irlandiya,  Liberiya),  yoki  kichik  miqdordagi 

soliqlar  to‗laydi  (Lixtenshteyn,  Antil  orollari,  Panama,  Men  oroli  va  boshqalar). 

Offshor hududlarni tashkil qiluvchi davlatlar qo‗shimcha xorijiy kapital jalb qilish, 

offshor  hududida  ro‗yxatga  olingan  korxonadan  foyda  olish,  mahalliy 

mutaxassislar uchun qo‗shimcha ish joylari tashkil qilinishi orqali foyda ko‗radilar. 

Ba‘zi  ma‘lumotlarga qaraganda, offshor biznesda band bo‗lgan kapital 500 mlrd. 

dollorga  yetadi.  Unda  qariyib  2  mln  kishi  qatnashadi  va  har  yili  bir  necha  ming 

yangi kompaniya ro‗yxatga olinadi. 

Majmuaviy  hududlar  alohida  ma‘muriy  tumanlar  hududida  umumiy  xo‗jalik 

yuritish rejimiga nisbatan alohida, imtiyozli rejim o‗rnatish bilan tashkil qilinadi. 

Ularga  Xitoyning  5  ta  maxsus  iqtisodiy  hududini,  Braziliyadagi  ―Manuas‖ 

hududini,  Argentinadagi  ―Olovli  yer‖ni,  sanoati  rivojlangan  davlatlarning  kam 

rivojlangan hududlaridagi erkin tadbirkorlik hududlarini kiritish mumkin. 

Turli  ko‗rinishdagi  erkin  iqtisodiy  hududlarning  o‗xshash  tomonlari  ularda 

o‗zida tadbirkorlar uchun bojxona, moliyaviy, soliq imtiyozlari va umumiy rejimga 

nisbatan  ustunliklar  bo‗lgan  qulay  investitsion  iqlim  mavjudligidadir.  Turli 

hududlarda imtiyoz va rag‗batlantirishlar ba‘zi jihatlari bilan farq qiladi. 

Imtiyozlar 4 ta asosiy guruhga ajratiladi: 

Tashqi  savdo  imtiyozlari

. Bu  alohida  bojxona-tarif  rejimini  kiritish  (eksport-

import  bojlarini  kamaytirish  yoki  bekor  qilish)  va  tashqi  savdo  operatsiyalarini 

amalga oshirish tartibini soddalashtirish. 

Soliq  imtiyozlari

.  Bunda  faoliyatning  ma‘lum  ko‗rinishlari  soliq  imtiyozlari 

orqali  rag‗batlantiriladi.  Bu  imtiyozlar  soliq  bazasi  (daromad,  mulk  qiymati  va 

h.k.),  uning  tarkibiy  qismlari  (amortizatsiya  ajratmalari,  ish  haqiga  xarajat, 

---