Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

“ma‟muriy  rayonlar 

darajasidagi  majmualar”

  deb  yuritishni  taklif  etamiz.  N.N.Kolosovskiy  aytgan 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

73 

 

ma‘noda, ya‘ni  ma‘lum bir joyda ishlab chiqarish korxonalarining o‘zaro bog‘liq 

holda  joylanishi  va  rivojlanishi  asosida  vujudga  kelgan  majmualar  esa  tom 

ma‘noda  yoki  «an‘anaviy  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari»,  deb  atalishi 

to‘g‘riroq.  N.N.Kolosovskiy  shogirdlaridan  biri  M.K.Bandman  bunday  hududiy 

ishlab chiqarish majmualarni mamlakat ahamiyatiga molik, muhim bir muammoni 

hal etishga, bir maqsadga qaratilgan dasturli majmualar, deb yozadi. Ular, odatda, 

real voqelikda vujudga keladi va ma‘muriy chegaralarga ko‘pincha mos kelmaydi. 

Sababi-mazkur  hududiy  majmualar  asosida  qandaydir  tabiiy  geografik  obyektlar, 

masalan, daryo havzalari, qazilma boyliklar, tog‘, cho‘l va boshqalar yotadi. 

Ammo  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari  qaysi  ma‘noda  tushunilmasin, 

ular  iqtisodiy  geografiyani  o‘rganishda  eng  muhim  va  unumli  nazariyadir.  Bu 

rayon xo‘jaligini sistema darajasida  qarash va uni tarkibiy tuzilishi bo‘yicha tahlil 

qilish, ishlab chiqarish korxonalari orasidagi aloqadorlikni nazarda tutadi. 

Haqiqiy 

hududiy 

ishlab 

chiqarish 

majmualari, 

asosan, 

yangi 

o‘zlashtirilayotgan  rayonlarda,  ulkan  tabiiy  boylik  va  ayniqsa  yoqilg‘i-energetika 

zaxiralari negizida vujudga kelishi  bilan tavsiflanadi.  

Albatta, tarixiy rivojlanish davomida avval o‘zlashtirilgan yerlarda vujudga 

kelgan  xo‘jalikning  hududiy  tarkibini  majmuaga  aylantirishga  qaraganda,  yangi, 

«sof»  yoki  «bo‘sh»  joyda  bu  maqsadga  erishish  osonroqdir.  Majmua  yaratuvchi 

tarmoq  sifatida  esa  ko‘proq  yoqilg‘i-energetika  sanoati  asos  bo‘lib  xizmat  qilishi 

ham,  shubhasiz,  bir  holdir.  Masalan,  Rossiya  Federatsiyasidagi  Bratsk  hududiy 

ishlab  chiqarish  majmuasini  olaylik  (uning  dastlabki  loyihasini  N.N.Kolosovkiy 

rahbarligidagi  olimlar  guruhi  yaratgan).  Bu  yerda  yirik  4  mln  kVt  dan  ortiq 

quvvatga  ega bo‘lgan  suv elektr stantsiyasi qurildi va, ayni paytda, bo‘lajak suv 

ombori  maydonini  o‘rmondan  tozalash  maqsadida  yog‘och-sellyuloza  sanoati 

vujudga  keldi.  Arzon  elektroenergiyaning  mavjudligi  energiyani  ko‘p  istemol  

qiluvchi tarmoqlarni  o‘ziga «tortdi» va, natijada,  bu yerda uchinchi yirik korxona 

---