Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

485 

 

Transport  omili  juda  muhim,  chunki  u  ishlab  chiqarishning  bevosita  davom 

ettiruvchi tarmog‘i hisoblanadi.  

Transport  infratuzilmasi  bo‘lmasa,  xomashyo  ham  keltirilmaydi,  mahsulot 

ham  iste‘molchilarga  yetkazilmaydi,  hududiy  mehnat  taqsimoti  rivojlanmaydi. 

Shuning  uchun  transportning  ahamiyati  barcha  boshqa  omillar  ta‘siri  bilan 

qo‘shilib,  uyg‘unlashib  ketadi  va  uni  ―sof‖  holda  ajratib  olish  qiyin.  Shu  bilan 

birga,  transport  masalasi  iqtisodiy  geografik  o‘rin  omili  bilan  ham  chambarchas 

bog‘liq.  

Zero,  bu  o‘rin  obyektning,  eng  avvalo,  tashqi  iqtisodiy  munosabatlarini 

anglatadi.  Ishlab  chiqarishni  joylashtirishning  ―qulayligi‖  ko‘p  jihatdan  uning 

arzonligi, arzonligi esa, asosan, transport xarajatlarining kamaytirilishi demakdir.  

Ishlab chiqarishni joylashtirishdagi klassik g‘oyalar: I.Tyunenning ―Qishloq 

xo‘jaligi  shtandorti‖,  A.Veberning  ―Sanoat  shtandorti‖,  V.Kristallerning 

―Markaziy  o‘rinlar‖,  A.Lyoshning  ―Iqtisodiy  landshaft‖,  N.N.Kolosovskiyning 

HIChM,  F.Perruning  ―O‘sish  qutblari  va  rivojlanish  markazlari‖  g‘oyalarini  ham 

transport  omilisiz  tasavvur  qilib  bo‘lmaydi.  Transport  iqtisodiyot  tizimining 

qon 

tomiri

, 

harakatlantiruvchi kuchi

dir.  

U  pirovard  natijada,  ishlab  chiqarishni  hududiy  tashkil  etishning 

samaradorligini  ta‘minlaydi.  Ayni  vaqtda  transport  tarmog‘ining  o‘zini  ham 

joylashtirish  qonuniyatlari  va  omillari  mavjud.  Ular  tabiiy  geografik,  iqtisodiy  va 

siyosiy mazmunga ega bo‘ladi.  

Tog‘-kon  sanoati  rivojlangan  hududlarda  ko‘proq  temiryo‘l  transporti, 

agrosanoat  rayonlarda  avtomobil  transporti  rivojlangan  bo‘ladi.  Avtomobil 

transporti, shuningdek, tog‘li mamlakatlarda ham katta ahamiyatga ega. 

Transport  uzoqni  yaqinlashtiradi,  vaqtni  tejaydi  va  shu  asosda  iqtisodiy 

geografik samaradorlikka erishiladi. Aytish joizki, transport (uning ikki jihati bor:  



 

birinchisi - yo‘l, ya‘ni infratuzilma ekanligi;  

---