Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

 

27 

 

3.5. Statistik tahlil usuli. 

3.6. Tizim-tarkib usuli. 

3.7. Sotsiologik so‗rov va boshqa usullar. 

Iqtisodiy  jihatdan  rivojlangan  mamlakatlarda  XX  asrning  50-yillaridan 

iqtisodiyotda  mikro  va  makro  tahlil  bilan  bir  qatorda,  alohida  ijtimoiy-iqtisodiy, 

tabiiy-tarixiy  tizim  sifatida  mamlakat  hududlarini  (mintaqalarini)  o‗rganish 

boshlandi. Natijada, iqtisodiy fanlar tizimida mustaqil ―Mintaqaviy iqtisodiyot va 

boshqaruv‖ fani shakllandi va bugungi kunda ham izchil rivojlanib bormoqda. 

Har bir fanda shu fanning tub  mohiyatini ochib beruvchi tushuncha bo‗ladi. 

Jumladan,  biologiyada  –  hujayra,  matematikada  –  son,  fizikada  –  materiya  va 

energiya, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanida esa bunday tushuncha – hudud va 

mintaqadir. 

Hudud

  (territoriya)  –  yer  sharining  ma‘lum  bir  qismi  bo‗lib,  o‗zining 

geografik  o‗rni  hamda  tabiiy  belgilariga ko‗ra  boshqa hududlardan  ajralib turadi. 

―Hudud‖ tushunchasini ―akvatoriya‖ (yer sharining suv bilan qoplangan bir qismi), 

―aerotoriya‖  (yer  shari  atmosferasining  bir  qismi)  kabi  tushunchalar  to‗ldiradi. 

Ayni  vaqtda,  ―territoriya‖,  ―akvatoriya‖  va  ―aerotoriya‖  tushunchalari  birgalikda 

―geotoriya‖ tushunchasini hosil qiladi. ―Hudud‖ tushunchasining g‗oyat murakkab 

va kattaligi uni mintaqalarga bo‗lib o‗rganishni taqozo qiladi. 

Mintaqa

  (region)  –  lotincha  so‗z  bo‗lib, ilmiy  iste‘molga  ingliz  tilidan kirib 

kelgan va 100 dan ortiq turli mazmunda talqin qilinishi bilan ajralib turadi.  

Keyingi  yillarda  ilmiy  adabiyotlar  va  tadqiqotlarda  mintaqa  tushunchasi 

ijtimoiy-iqtisodiy,  tabiiy-tarixiy,  siyosiy-harbiy  va  ekologik  tizim  sifatida 

quyidagi: 1) dunyo xo‗jaligi va umumbashariy muammolar, geosiyosiy va hududiy 

takror  ishlab  chiqarish;  2)  megaiqtisodiyotda  –  makroiqtisodiy  va  mikroiqtisodiy 

tahlil yondashuvlarida keng qo‗llanilmoqda. 

---