Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

216 

 

paydo bo‗lganlarini aytish mumkin. Bunday shaharlar turkumiga Farg‗ona (Yangi 

Marg‗ilon,  Skobelov),  Kogon  (Yangi  Buxoro),  To‗rtko‗l  (Petroaleksandrovsk) 

shaharlaridan boshlab, keyingi yillarda vujudga kelgan barcha shaharlar kiritiladi. 

Shu  ma‘noda  sobiq  SSSR  davrida  barpo  bo‗lgan  shaharlar  (Navoiy,  Zarafshon, 

Shirin,  Drujba,  Marjonbuloq,  Tolimarjon,  Yangiyer  va  boshqalar)  ham  yangilar 

qatoriga kiradi. Ammo iqtisodiy va sotsial geografiya nuqtai nazaridan qaraganda 

butunlay  ―bo‗sh‖  yoki  o‗zlashtirilmagan  joylarda  hamda  keyingi  qisqa  davrda 

aholisi  va  xo‗jaligi  keskin  rivojlangan  va  tashqi  qiyofasi  tubdan  o‗zgargan 

manzilgohlarni tom ma‘nodagi yangi shaharlar deb atash to‗g‗ridir.  

Shaharlar  geografiyasini  o‗rganishdagi  navbatdagi  bosqich  ularni  katta-

kichikligi  bo‗yicha  tabaqalashtirish  (klassifikatsiyalashtirish)dan  iboratdir.  Bu 

yerda qo‗yilgan maqsad va tadqiq qilinayotgan obyekt xususiyatidan kelib chiqib, 

shaharlar  to‗ri  aholi  soni  bo‗yicha  turli  daraja  yoki  klasslarga  ajratiladi.  Eng 

avvalo,  ular  3  guruhga:  katta,  o‗rta  va  kichik  shaharlarga  bo‗linadi,  maxsus 

tadqiqotlarda  esa  yanada  kengroq  klassifikatsiya  qo‗llaniladi.  Tabiiyki,  ―katta‖ 

yoki  ―kichik‖  shahar  tushun-chasi  ham  nisbiydir.  Masalan,  Toshkent  darajasida, 

hatto,  azim  Samarqand  yoki  Namangan  ham  kichik  shahardir  (Yaponlar  ―shahar 

nima?‖  savoliga  ―bu  Tokiodir‖  deb  javob  berishgan  ekan).  Ayni  paytda, 

mamlakatimiz  qishloq  joylari,  ichkarisidan  qaraganda  tuman  markazi  –  kichik 

shahar  ham  ular  uchun  katta,  ulkan  ko‗rinadi.  Misol  uchun  Qashqadaryoning 

Qamashi  yoki  Chiroqchi aholisining nigohida shahar bu, eng avvalo, Qamashi va 

Chiroqchidir; Qarshi, Samarqand, Toshkent esa ular uchun nihoyatda ulkan, azim 

shahar hisoblandi.  

Demak, shaharlarni miqdoriy jihatdan turlicha baholash sun‘iylikka ega ekan. 

Biroq,  bunday  qarash,  odatda,  oddiy  xalq,  hayotiy  va  an‘anaviy,  kundalik 

andozalarga  mos  keladi,  xolos.  Ilmiy  izlanishlarda  esa  har  bir  tadqiqot  obyekti 

uchungina  emas,  balki  mamlakat  miqyosida  rasmiy  ravishda  qabul  qilingan 

---