Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

 

7-BOB. IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYANI 

RIVOJLANISHINING HOZIRGI BOSQICHI 

Reja: 

7.1. Hududiy mehnat taqsimoti xaqida tushuncha. 

7.2. Geografik mehnat tasimotining omillari. 

7.3. Hududiy mehnat taqsimotining bosqichlari. 

           7.4. Iqtisodiy rayonlashtirish va hududiy mehnat taqsimoti. 

7.5. Yangi sharoitda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish. 

7.6. Bozor iqtisodiyoti va davlat. 

 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

99 

 

Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  bevosita  hududiy  mehnat  taqsimoti 

bilan  bog‘liq.  Ammo  hududiy  mehnat  taqsimoti  asosan  ishlab  chiqarishning 

hududiy tarkibini bnldiradi va shu sababli u aholi va mehnat resurslarini o‘z ichiga 

olmaydi. Aholining joylanishi esa ko‘p hollarda ishlab chiqarishni hududiy tashkil 

qilish bilan belgilanadi. 

Maxsus adabiyotlarda hududiy mehnat taqsimoti bilan bir qatorda geografik, 

regional  (mintaqaviy),  akvatorial  mehnat  taqsimoti  kabi  turdosh  tushunchalar 

uchrab  turadi.  Albatta,  ular  o‘rtasida  jiddiy  farq  yo‘q,  faqat  akvatorial  mehnat 

taqsimoti Yer sharining quruqlik qismida emas, balki uning okean va dengizlarida 

ishlab chiqarishning rivojlanishi, ixtisoslashuvini anglatadi (akva - suv demakdir). 

Hududiy  mehnat  taqsimoti  yoki  ishlab  chiqarishni  hudud  bo‘ylab 

joylashtirish o‘z mohiyatiga ko‘ra, iqtisodiy geografik jarayon hisoblanadi. Chunki 

iqtisod  hudud  doirasida  taqsimlanadi.  Buning  natijasida  ishlab  chiqarish 

kuchlarining  hududiy  tarkibi  yoki  tizimi  (sistemasi),  iqtisodiy  rayonlar  to‘ri 

vujudga  keladi.  Ulariing  o‘zaro  hududiy  munosabati  va  joylanish  holati  iqtisodiy 

geografik vaziyatni ifodalaydi. 

Hududiy  mehnat  taqsimoti  ijtimoiy  mehnat  taqsimotining  bir  tomonidir. 

Ammo,  u  iqtisodiy  mehnat  taqsimotidan  biroz  keyinroq  vujudga  kelgan.  Sababi 

avvallari  kishilar  tabiatda  mavjud  imkoniyatlardan  foydalanganlar,  o‘zlarining  u 

yoki bu joyda ma‘lum mahsulotni yetishtirishlari esa tarixan kechroq paydo bo‘ldi. 

Demak,  hududiy  mehnat  taqsimoti  (HMT),  soddaroq  qilib  aytganda,  turli 

joylarning  –  mamlakat  yoki  rayonlarning  turli  mahsulot  ishlab  chiqarishga 

ixtisoslashuvidir. Natijada ana shu joylarning iqtisodiy «basharasi» shakllanadi va 

ularning kattaroq hududiy tizimdagi o‘rni o‘z aksini topadi. 

Agar  kengroq  qilib  ta‘riflamoqchi  bo‘lsak,  HMT  —  bu  ishlab  chiqarish 

tarmoqlarini  hududning  tabiiy  sharoiti  va  boyliklari,  aholi  va  mehnat  resurslari 

---