“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

 
6. T.Maltusning “Nufus qonuni” ijtimoiy siyosatga munosabati. Maltus va 
hozirgi zamon. 
 
 
Marksistik iqtisodiy fanda «marksist» bo’lmagan mualliflarni  sharmanda 
qilish «an’anasi» bor edi. Ehtimol eng ashaddiy va qattiq tanqidga uchragan ingliz  
olimi Tomas Robert Maltus  g’oyalari bo’lsa kerak. Uni nimalar deb atashmadi: 
kapitalizm himoyachisi (apologeti), odamlarning dushmani, fashizm ideologi. Eng 
qiziqarli joyi shundaki, T.Maltus nafaqat turli toifadagi sotsialistlarning, balki 
ularning asosiy muxolifatlari bo’lgan erkin bozor  va xususiy tadbirkorlikning mutlaq  
ustunliklariga ishongan liberallarning ham g’azabini qo’zg’atgan. Nega T.Maltusni 
shunchalik g’mon ko’rishgang’ Pessimizmi uchun, aholi farovonligini ancha oshirish 
mumkinligiga ishonmaganligi uchun. Axir  sotsialistlar ham, liberallar ham «baxtli 
kelajakka» ishongan. Birinchisi, xo’jalik jarag’nlarini ongli ravishda  ijtmoiy 
tartiblash tufayli umumiy farovonlikka erishishga umid qilgan bo’lsalar, ikkinchisi, 
turmush darajasini oshirish bozor mexanizmining amal qilishi va xususiy 
manfaatdolik kuchi bilan ta’minlanishiga ishongan. Unisiga ham, bunisiga ham 
pessimizm g’t bo’lgan. 
 
Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus (1766-1834) dvoryan oilasida 
tug’ilgan. Kembridj universitetini tamomlagach qishloq ruhoniysi, 1807 yildan esa 
sig’siy iqtisod professori bo’ldi. Uning asosiy asarlari «Nufus qonuni to’g’risida 
85 

---

 
tajriba» (1798), «Er rentasining tabiati va o’sishi to’g’risida tadqiqot» (1815), 
«Sig’siy iqtisodning boshlanishi» (1820) hisoblanadi.