“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

 
 «Asr stagnatsiyasi». 
 
 
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqqan holda, D.Rikardo XVIII-XIX asrlarda 
kuzatilgan foyda normasining pasayish tendentsiyasini tushuntirib berishga harakat 
qildi. Uningcha, jamiyat evolyutsiyasi mehnatga bo’lgan talabning ko’payishiga olib 
keladi - bu esa aholining o’sishini rag’batlantiradi. Aholing o’sishi g’mon er 
uchastkalarini ishlashga majbur etadi va  shu bilan bir vaqtda oziq-ovqat  
mahsulotlari bahosining oshishini (demak, nominal ish haqining ham) va er 
rentasining ko’payishini keltirib chiqaradi. Shuning uchun tadbirkorlar er egasi va 
g’llanma ishchilarning daromaddagi hissasini (garchi bunda ularning real ish haqi 
oshmasa ham) ko’paytirishi kerak. Shunga muvofiq tadbirkorning daromaddagi 
ulushi kamayadi. Demak, foyda normasining pasayish tendentsiyasi xo’jalik 
rivojlanishining natijasidir, degan xulosaga keladi D.Rikardo. 
 
Bunday qonuniyat iqtisodiy o’sishning ob’ektiv chegaralarini keltirib 
chiqaradi: foyda normasining pasayib borishi bilan birga  investitsiyaga va ishlab 
chiqarishni kengaytirishga bo’lgan qiziqish kamayadi. Iqtisodig’t ertami-kechmi o’z 
rivojlanishini to’xtatadi. Bunday prognoz T.Maltusning pessimistik qarashlariga 
o’xshab ketadi.  D.Rikardo, «asr stagnatsiyasi» tendentsiyasini eng  zarur bo’lgan 
tovarlar qiymatini pasaytirish tufayli sekinlashtirish mumkin, deb hisoblagan. Bunga 
texnika taraqqig’ti (mehnat sig’imini kamaytiruvchi va shu sababli mahsulot bahosini 
pasaytiruvchi) va chet mamlakatlardan erkin don olib kelish yo’li bilan erishiladi.  
Ammo uning tasdiqlashicha, texnika taraqqig’ti ham, jahon savdosi rivojlanishi ham 
taraqqig’tning umumiy mantig’ini buza olmaydi. 
80 

---