Iqtisodiy talimot doc

Asosiy tushuncha va iboralar

Marjinalizm; eng yuqori (chegaraviy) naf; noyoblik; ekonomiks; subyektiv-psixologik; iqtisodiy liberalizm; robinzonada usuli; subyektiv; spekulatsiya.

Nazorat va mulohaza uchun savollar

1.XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida vujudga kelgan iqtisodiy ta'limotlarga xos xususiyatlar nimadan iborat?

2.XIX asrning 70-yillarida shakllangan qaysi nazariy maktablarni bilasiz?
292

3. 
   Bu davrda yangicha ilmiy tahlilni maydonga tashlagan olimlar kimlar?
   
4. 
   Avstriya maktabining asoschilari kimlar?
   
5. 
   Marjinalizmning iqtisodiyot fanida tutgan o`rni haqida aytib
   

bering.
6.K.Menger, Ye.Byom-Baverk va V.Fizerning asosiy asarlari
qaysilar?
7.U.Jevonsning iqtisodiy mavzudagi asosiy asarlarini aytib bering. 8.L.Valrasning iqtisodiy g`oyasiga qanday tushunchalar asos qilib
olingan? Miqdor iste'molining kamayuvchi funksiyasini izohlab bering.
9.Bozorning iqtisodiy muvozanati nimani anglatadi? 10.L.Valras qonunini izohlab bering.
Tekin pishloq qopqonda bo`ladi.
O`git.

HOZIRGI ZAMON IQTISODIY TA'LIMOTLARINING ASOSIY YO`NALISHLARI

Hozirgi davr iqtisodiy ta'limotlarining asosiy xususiyatlari

Birinchi navbatda "hozirgi zamon" tushunchasiga aniqlik kiritish kerak. Ba'zi iqtisodchilarning fikricha, XIX asr oxirlarida vujudga kelgan iqtisodiy g`oya, ta'limot va konsepsiyalar hozirgi zamonniki, deb tan olinadi.

Bu izohda mantiq bor, albatta, chunki o`sha davrda yuzaga kelgan iqtisodiy g`oyalar keyingi iqtisodiy qarashlar uchun tayanch, asos rolini o`ynaydi. Ammo, bu izohning cheklanganligini ham aytish kerak, negaki XX asrning o`rtalari, ayniqsa ikkinchi Jahon urushidan keyin iqtisodiy ta'limotlar bir qancha yangi qarash, g`oya, konsepsiya va nazariyalar bilan boyidi, ularni ham albatta "hozirgi zamon" iqtisodiy g`oyalariga kiritish tabiiydir, ammo ularning evolutsiyasi ro`y bergan.
Shu yerda shuni alohida ta'kidlab o`tish kerakki, iqtisodiy ta'limotlarning paydo bo`lishi, shakllanishi va rivoji doimo tarixan dialektik ravishda ro`y bermoqda. Tarixning guvohlik berishicha, ma'lum davrda yuzaga kelgan u yoki bu ta'limot vaqt va sharoit taqozosi bilan doim evolutsiyada, rivojlanishda bo`ladi. Masalan, XVIII asrning ikkinchi yarmida to`la shakllangan klassik iqtisodiy maktab bozor iqtisodiyotining
293
asosiy xususiyatlarini ta'riflab bergan, ammo bu maktabning asosiy qoidalari, umumiy yo`nalishi saqlangan holda, ularning amalda namoyon bo`lishi turli davr va davlatlarda nihoyatda xilma-xildir.
XX asrning 50-60- yillari, ayniqsa, keyingi paytlarda jahondagi bir qancha avvaldan rivojlangan mamlakatlar (AQSH, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya, Italiya, Kanada va boshqa Yevropa Ittifoqi davlatlari...) qatoriga yangi-yangi davlatlar kelib qo`shilmoqda, ayniqsa Yaponiya, Turkiya va yangi industrial mamlakatlar (YAIM) "to`rt ajdaho": Koreya Respublikasi, Tayvan', Singapur va Gonkong (Syangan) hamda shular rivojiga yaqinlashayotgan Malayziya, Filippin, Tailand kabi davlatlar soni ortib bormoqda.
Ilgarilari dam-badam bo`lib turadigan inqirozlar soni va ko`lami keskin kamaydi. Ammo, yo`qolgan emas, bu nisbiyyutuqlar bir tomondan ilmiy texnika inqilobi natijalaridan omilkorlik bilan foydalanilganligi va ikkinchidan aholi ijtimoiy talablarini to`laroq qondirish bilan bog`liq bo`lgan ta'limotlar qo`llanilayotganligidir, oqibatda ko`pchilik mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlik hukm surmoqda. Ammo kapitalizm yo`lini tanlab olgan, bozor iqtisodiyotidan foydalanayotgan yuzlab qoloq davlatlar borligini ham inkor etish mumkin emas. Demak, iqtisodiy rivojlanishning yana boshqa omillari ham bo`lsa kerakki (iqtisodiy konsepsiya, siyosat...), ulardan samarali foydalanayotgan davlatlar (ularning soni 20-25 ta) jahon iqtisodiyotida yutuqlarga erishmoqdalar. Shu tajribani o`rganish va amaliyotda foydalanish hayotiy zaruriyatga aylandi.
Ko`rinib turibdiki, hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlari tobora chuqurlashib, nazariy masalalar hayot bilan chambarchas bog`liq bo`lib bormoqda.
Xuddi shuningdek, iqtisodiyot fani uchun iqtisodiy jarayonlarni matematik modellashtirish, programmalashtirish va modellashtirish, elektron-hisob mashinalar, kompyuterlar, informatika va kibernetikadan foydalanish asosida keng shakllantirish iqtisodiy siyosat masalalariga tobora yaqinlashib bormoqda va hozirgi davr ishlab chiqarishni boshqarish tizimlarida ularning ahamiyati keskin o`sib bormoqda, shunga oid iqtisodiy tadqiqot va ta'limotlar ham ko`payib bormoqda.
Biz yuqorida keltirgan iqtisodiy ta'limotlar doimo rivojlanishda bo`lib, ularning hech biri sof holda biror bir mamlakatda qo`llanilmaydi. Amaliyotda bu mavjud iqtisodiy ta'limotlar, ularning turli oqimlari, maktablarning qorishmalari qo`llaniladi.
294
Hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlarining asosan uch yo`nalishini ajratish mumkin:

1. 
   Neoklassik (yangi klassik).
   
2. 
   Ijtimoiy-institutsional.
   
3. 
   Keynschilik.
   

11.