Iqtisodiy tahlil

Funktsional - qiymat tahlili. Mahsulot tannarxini kamaytirish borasida keraksiz va ortiqcha xarajatlarni minimal darajaga keltirish mahsulot ishlab chiqarishni loyihalashtirish va uni ishlab chiqarish chog’ida har tomonlama hisobga olish kerak. Bu masalani ijobiy hal qilishda FQT asqotadi. FQT – obhektni (mahsulot) texnologik va mehnat jarayonlari tizimli tarzda tadqiq qilib, mehnat va moddiy resurslardan samarali foydalanishga qaratilgan chora - tadbirlarni ishlab chiqadi. Ushbu tahlil usuli ushbu ma`ro’zalar kursida alohida mavzu sifatida kurib chiqiladi.


Boshqarish masshtabi va darajasi bo’yicha o’tkaziladigan tahlil turlari


Xo’jaliklararo (zavodlararo) qiyosiy tahlil. Kiyoslash (taqqoslash) - bu iqtisodiy tahlilning eng ko’p qo’llaniladigan usulidir. Qiyosiy tahlilning 2 asosiy turi mavjud: ichki zavod tahlili, ya`ni tahlilning ob`ekti sifatida shu korxonaga taalluqli xo’jalik jarayoni o’rganiladi; zavodlararo, qachonki bir qator korxonalarning xo’jalik faoliyati tahlil qilinib, tarmoqdagi ilg’or tajriba o’rganiladi.
Taqqoslama zavodlararo tahlilning mohiyati alohida olingan korxonalarning xo’jalik faoliyatini ularning ko’rsatkichlarini har tomonlama o’rganib, erishilgan natijalar darajasini holis farqlash va iqtisodiy ko’rsatkichlarga tahsir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash hamda ilg’or tajribalarni ishlab chiqarishga tadbiq qilish natijasida ichki xo’jalik rezervlarini aniqlashdan iboratdir.
Taqqoslama tahlil korxonaning barcha iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’z ichiga olishi mumkin yoki boshqacha so’z bilan aytganda kompleks xarakterga ega bo’ladi. Taqqoslama tahlilning mazmuni qo’yilgan maqsad va tekshiriladigan obhektga qarab quyidagicha turkumlanadi:
-ob`ekt bo’yicha (korxona, tsexlar, ishlab chiqarish uchastkasi, ish joyi);
-mavzuning (tema) mazmuni bo’yicha – mehnat predmetlari, mehnat vositalari, mehnat va moliya resurslarini tahlil qilish va hokazo;
-tahlilni o’tkazish doirasi – kompleks tahlil va maxsus (tematik) tahlil.
Taqqoslama tahlilning eng muhim uslubiy masalalardan biri o’rganiladigan obhektni bir-biri bilan solishtirish shartlariga rioya qilishdir:
- taqqoslanadigan ko’rsatkichlarning sifat jihatdan bir xilligi va ularni hisoblash usulining birligi (masalan, mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlarning bir xilligi);
- mahsulotni yagona o’lchash, o’zgarmas baho bilan o’lchash, jo’g’rofiy sharoitlarning o’xshashligi;
- taqqoslanadigan davrda ish kunlarining bir xilligi va hokazo.