Iqtisodiy tahlil

2.9. Korrelyatsion tahlil usullari
Agar ko’rsatkichlar o’rtasidagi aloqa qat’iy determinatsiyalangan bo’lmasa, u holda u korrelyatsion hisoblanadi. Korrelyatsion bog‘lanish - bu shunday to‘liqsiz bog‘lanishki, unda omillarning har bir qiymatiga turli zamon va makon sharoitlarida natijaning har xil qiymatlari mos keladi. Bu holda omillar to‘liq soni noma’lumdir.¹
U shunisi bilan tavsiflanadiki, o’rganilayotgan asosiy omillar bilan birga natijaviy ko’rsatkichga asosiy ta’sirini buzib ko’rsatuvchi qo’shimcha omillar ham ta’sir ko’rsatadi.
Korrelyatsion metodni qo’llashning majburiy sharti tendentsiya va rivojlanish qonuniyatini aniqlashga imkon beruvchi o’rganilayotgan ko’rsatkichlar qiymatlarining ommaviyligi hisoblanadi. Natijaviy ko’rsatkich va omillar o’rtasidagi o’zaro aloqa shakli tadqiqot uchun ko’p sonli kuzatishlardan foydalanilgan holatdagina aniqlanadi. Bunda katta sonlar qonuniga muvofiq boshqa omillar ta’siri silliqlashadi, neytrallashadi. Korrelyatsiya juft va ko’plikda bo’lishi mumkin.
Juft korrelyatsiya – ikki ko’rsatkich o’rtasidagi aloqa, ulardan biri omil, boshqasi natijaviy ko’rsatkich hisoblanadi.
Ko’plikdagi korrelyatsiya – bir necha omil va bitta natijaviy ko’rsatkich o’rtasidagi aloqa.
Korrelyatsion tahlil ikki vazifani hal qilishga yo’naltirilgan:

• 
  Bog’liqlikning zichligini aniqlash;
  
• 
  Omillarning natijaviy ko’rsatkichga ta’sirini miqdoriy baholash.
  

Hodisalar o’rtasida bog’liqlikning zichligi korrelyatsion munosabat bilan o’lchanadi.
Korrelyatsion nisbatning turli qiymatlarida aloqalar uzviyligini sifat jihatidan baholash

Korrelyatsion nisbat miqdori	0,1-0,3	0,3-0,5	0,5-0,7	0,7-0,9	0,9-0,99
Aloqa uzviyligi	Kuchsiz	Sezilarsiz	Sezilar-li	Yuqori	Ancha yuqori

To’g’ri chiziqli bog’lanishda korrelyatsion munosabat korrelyatsiya koeffitsienti deb ataladi va r harfi bilan belgilanadi. Korrelyatsion munosabat (korrelyatsiya koeffitsienti) 0 dan 1 gacha qiymat qabul qiladi:
Agar r = 0, u holda ko’rsatkichlar o’rtasida aloqa mavjud emas;
u holda r = 1, u holda aloqa – funktsional;
Agar r = manfiy miqdor, u holda ko’rsatkichlar o’rtasidagi aloqa teskari.
2.7-jadval