Iqtisodiy statistika

2 -§. Aholi soni statistikasi

Statistikaning eng muhim birlamchi vazifalaridan biri aholi sonini va uning mamlakat hududlari bo'yicha joylashishini o‘rganishdan iborat. Yuqorida aytilganidek, aholi soni haqidagi asosiy ma’lumot manbai bo'lib, aholi ro'yxati hisoblanadi va u aholi sonini m a’lum kun yoki ma’lum momentga (kritik mo- mentga) nisbatan ifodalaydi. Ro'yxatlar orasida ma’lum aholi punktining aholisi soni awalgi aholi ro'yxati ma’lumotlari va aholining joriy hisobi, ularning tabiiy va mexanik harakati m a’lumotlari asosida hisob-kitob qilish yo'li bilan balans sxe- masi bo'yicha aniqlanadi: yil oxiridagi aholi soni=yil boshidagi aholi soni+yil davomida tug'ilganlar soni+kelganlar soni- o'lganlar soni-yil davomida ko'chib kelganlar soni.

Ai=Ao+T+Kyel-o‘-Kyet;


Aholi sonini hisobga olish aholi yashaydigan punktlar bo'yicha amalga oshiriladi va u doim o'zgarib turadi. Aholi haqidagi m a’lumot tenglashtirilgan vaqt — kritik moment deb
ataladi.


Bunda doimiy va vaqtincha yashaydigan aholi sonini bir- biridan ajratish lozim.
Doimiy yashaydigan aholiga — hisob o'tkazilgan davrda qayerda bo'lishidan qat'i nazar, shu aholi punktida ro'yxatdan o ‘tgan va yashaydigan shaxslar kiradi.
Bu ko‘rsatkichlarni to‘liq hisobga olish uchun vaqtincha yo‘q bo'lganlar va vaqtincha yashayotganlar kabi ko'rsatkichlar bilan to'ldiriladi.
Vaqtincha yashayotganlarga doimiy yashash joyi boshqa punktda bo'lib, hisobga olinayotgan vaqtda shu punktga kel­ gan shaxslar (odatda 6 oydan oshmasligi kerak) tushuniladi.
Vaqtincha yo‘q bo'lganlar doimiy shu punktda yashab, lekin hisob vaqtida vaqtincha (odatda 6 oydan oshmasligi kerak) boshqa hududga ketgan shaxslar tushuniladi. Lekin bu qoidadan ba’zi bir cheklanishlarga yo'l qo'yiladi. Masalan, oliy va o 'rta maxsus o'quv yurtlari talabalari am alda o'quv joylaridagi doimiy aholi soniga qo'shiladi.
H ar qanday punktdagi aholi soni yil davom ida sezilarli darajada o'zgarib turishi sababli, har xil ko'rsatkichlarni hisoblash maqsadida statistikada aholining o 'rtacha yillik soni aniqlanadi.
Aholining o'rtacha yillik soni, odatda aholini yil boshi­
dagi va yil oxiridagi sonini hisobga olgan holda o'rtacha
^ _ Д ) + Д arifmetik formula bo'yicha aniqlanadi: 2
Aholining soni bir necha teng oraliqdagi m uddatlar, m a­
salan, choraklar bo'yicha berilgan bo'lsa, u holda o'rtacha xronologik formula bo'yicha aniqlanadi:
1/ 2^4| + + Аз + A[j