Iqtisodiy statistika

YalMni taqsimlash usulida hisoblash

Bu usulning m ohiyati shundaki, unda YalM uni ishlab chiqarish jarayonida qatnashganlar orasida taqsim lanishi lozim bo‘lgan birlam chi darom adlarning summasi sifatida qaraladi. Bu darom adlar joriy davrda ishlab chiqarish ja ra ­ yonida yaratilgan qo'shilgan qiym atning quyidagi kom po- nentlari hisoblanadi:

- yollanm a xodim larning ish haqqi (rezident va norezidentlar) — joriy davr davom ida yonlanm a xodim larga bajargan ishlari uchun pul va natural form ada to 'langan to ‘lovlar hisoblanadi;
- ishlab chiqarish va im portga sof soliqlar, davlatning darom adlari hisoblanadi. Bunda faqat m ahsulotga b o ‘lgan soliq va subsidiyalar em as, balki ishlab chiqarishga bo'lgan soliqar ham hisobga olinadi;
- yalpi foyda va yalpi aralash darom adlar, rezidentlar tom onidan ishlab chiqarishda qatnashganlari uchun olgan boshqa xo‘jalik subyektlari bilan hisob-kitob qilm asdan old-
ingi (aksiyalar b o ‘yicha dividendlar, jam g‘arm a bo'yicha


fondlar, yerdan foydalangani uchun renta to ‘lovlari va h.k.larni) to ‘lashdan oldingi darom adlari' hisoblanadi. Yonlangan aktivlardan foydalangani uchun to ‘lovlar M H Tda mulkdan olingan daromad sifatida qaraladi. Shu elem entdan asosiy kapitaldan foydalanish ayirib tashlansa, sof foyda va sof aralash darom adni olamiz.
Masalan, avvalgi misoldagi m a’lum otlarga asoslanib, yonlanm a xodim larning ish haqqi 1032,5, yalpi foyda va yalpi aralash darom ad-890,3, ishlab chiqarish va im port solig‘i-376,7, ishlab chiqarish va im portga subsidiyalar-99,3. u holda,
— ishlab chiqarish va im portga sof soliqlar:376,7- 99,3= 277,4
— bozor bahosidagi Y alM : 1032 ,5 + 890,3+ 376,7-
99,3=2200,2
Bu usuldan Y alM ning qiymat b o ‘yicha tarkibini tahlil qilishda foydalaniladi.
Birlamchi darom adlarni taqsim lashda faqat rezidentlar emas, balki norezidentlar (qolgan dunyo) ham qatnashadilar. Birlamchi darom adlarning bir qism ini norezidentlarga o'tkazish lozim (masalan, mavsumiy xorijlik ishchilarga) va mulkdan olingan daromad sifatida (dividendlar, foizlar va boshqalar). Shu bilan birga m am lakat rezidentlari xorij m am - lakatlar Y alM ni yaratishda ishtirok etganliklari uchun ish haqqi oladilar yoki mulkdan olingan darom adlarga ega bo'ladilar. Agar Y alM dan boshqa m am lakatlarga berilgan birlamchi darom adlar ayirilib, boshqa m am lakatlardan olin­ gan darom adlar qo"shilsa, m am lakatning bozor bahosida hisoblangan yalpi milliy daromadiga ega bolam iz .