№ Ko'rsatkichlai Belgi Makrodarajadagi Makrovamezodara- ko'rsatkichlarjadagiko'rsatkichlarorasidagi orasidagibog'lanishbog'lanish 1. Tovar va YalCh Yil davomidaYaICh=ZYaIChs=SYxizmatlarni barcha ishlabalCh, yalpi ishlab chiqarilgan YaIChs-sektorlarishchiqarish mahsulotlar va lab chiqarishi ko'rsatilganxizYalChftarmoqlarmatlarqiymati ishlabchiqarishi 2. Yalpi ichki YalM YaIM=YaIChr YaIM=£YaQQs+SS=mahsulot OI; ZYaKK,+SS. Oli-oraliq YaQQs- iqtisodiyot iste’mol sektorlarida qo'shilganqiym atYaKK,-iqtisodiyottarmoqlarida qo'shilgan qiymat 3. Sof ichki SIM SIM=YaIM- SIM=XSIMs+SS=ZSmahsulot AKIi IMt+SS AKIi-asosiy SIMs-iqtisodiyotsekkapital torlaridaqo'shilganiste’moli(amqiymat ortizatsiya) SIMriqtisodiyot tar- moqlariga qo'shilganqiymat SS-mahsulot va im portgasofsoliqlar
4. Iqtisodiyot YaFi Ya Fj=Ya IM r Y a F i= lY a F s=EYaFtyalpi foy- Ixi“Sj+Subj YaFs-iqtisodiyotsek- dasivayal IXj-yonlangan torlarida qo'shilganpi aralash xodimlarishqiymat daromad haqqiSr ishlabY a Fr iqtisodiyottar-chiqarishvamoqlarida qo'shilganimportgasoliqqiymat larSubj-ishlabchiqarishvaimportgasubsidiyalar 5. Iqtisodiyot SFI SFi=YaFrAKIj SFi=ZSFs=£SFt soffoydasi AKIj-asosiy SFs-iqtisodiyot sek- kapital torlaridasoffoyda iste’moli SF,-iqtisodiyot tar-moqlaridasoffoyda 6.YalpimilliyYaMYaMD=YaIMYaMD=ZYaIMs+ZBdaromad D ZBDi Ds=YalMt+SBD, BDj-rezidentlar£ В D s- iqtisodiyotsek-tomonidan torlariyalpibirlamchinorezidentlar-daromadlariqoldig'i danolinganvaZ B D r iqtisodiyot tar-ulargaberilganmoqlariyalpibirlambirlamchi chi daromadlari daromadlar qoldig'iqoldig‘i
M H Tda xo'jalik yurituvchi subyektlar — rezidentlar to m onidan joriy davrda ishlab chiqarilgan tovar va xizm atlar hajmi — tovarvaxizmatlarniishlabchiqarish deb ataladi.
bo‘lib, m aterial-m ulk formasiga ega, ular m a’lum mulk bo'lish xususiyatiga va bozorda talabga ega. Xizmatlar — iqti sodiy ishlab chiqarish jarayonining natijasi bo'lib, ularni ish lab chiqarish jarayonidan ajralgan holda ko‘rib bo'lm aydi va ular ikkiga bo'linadi:
1) moddiyxizmatlar — qandaydir predm etlarni holatini o'zgartiradi (ta'm irlash, bo‘yash, idishlarga quyish va h.k.).
2 ) nomoddiyxizmatlar — shaxsiy va jam oa ehtiyojlarini qondirish va iste’m olchini iqtisodiy fizik yoki aqliy holatini o'zgartiradi (davolash, o'qitish, huquqiy va sug'urta him oyasi va h.k.). Ishlab chiqarish tovar va xizmatlar bozorda sotilishi m um kin yoki bir subyekt ikkinchisiga bepul yoki to 'lo v asosida o ‘tkazishi mum kin.
Ishlab chiqarilgan tovarlam i va xizm atlam i foydalanish yo‘nalishiga va ularni xaridorlarga sotish bahosining xarak teriga qarab bozor va nobozor ishlab chqarishga ajratish m um kin. Bozor ishlab chiqarishning maqsadi foyda olish va iqtisodiy aham iyatli bahoda sotish uchun ishlab chiqarilgan tovar va xizm atlam i o 'z ichiga oladi. Iqtisodiy aham iyatli baho talab va taqdim asosida tashkil topadi va o 'z navbatida unga ta ’sir ko‘rsatadi.
Bozorga m o ‘ljallangan ishlab chiqarish quyidagi tovar va xizm atlam i o ‘z ichiga oladi:
— iqtisodiy aham iyatli bahoda sotilgan tovar va xizm atlar;
— barter bo'yicha almashilgan tovar va xizmatlar;
— ish beruvchilar tom onidan o 'z xodimlariga naturada ish haqqi o 'rn ig a bergan mahsulotlar;
— bozor ishlab chiqarish muassasalari orasida bir-biriga ishlab chiqarish m aqsadida berilgan tovar va xizm atlar ( m a salan, urug'liklar, yem -xashak, sut, ko'chatlarni qishloq xo'jalik korxonalari orasida bir-biriga o'tkazish).
Shuningdek, ishlab chiqarishga m o'ljallangan va kela-
jakda ishlatiladigan (yuqoridagi yo‘nalishlar bo‘yicha) tugal- lanmagan ishlab chiqarish va tayyor m ahsulotlar zaxirasi qoldig‘ining o'zgarishi.
Bozorda sotilgan tovar va xizm atlar am alda sotilgan ba hosida, qolgan sotilmagan qismi ham shu bahoda bahola- nadi.
Nobozorishlabchiqarishga quyidagi tovar va xizmatlar kiradi:
— ishlab chiqaruvchilar tom onidan o 'zining ishlab chiqarishida foydalaniladigan tovar va xizm atlar (oxirgi foy dalanish yoki asosiy kapitalni yalpi jam g'arish). M asalan, ferm er va dehqon xo'jaliklarida o 'z i uchun ishlab chiqargan qishloq xo'jaligi mahsulotlari; ish haqqi oluvchi yordam chi tom onidan amalga oshirilgan uy xizmatlari, sanoat korxonalari tom onidan o 'z ishlab chiqarishida foydalanishi uchun m ashina, uskuna va instrum entlar; korxonalarda xo'jalik usuli bilan amalga oshirilgan qurilish, o 'z uyida ya- shashi uchun amalga oshirilgan xizm atlar va h.k.;
— iste’molchilarga bepul yoki arzon bahoda ko'rsatilgan xizmatlar. M asalan, davlat tom onidan m am lakat m udofaasini tashkil etish, ta ’lim va meditsina xizm atlarini aholining b a’zi qismiga yoki uy xo'jaligidagi bepul yoki imtiyozli bahoda ko'rsatish va h.k.
Milliy hisoblar tizimi uslubiyatiga asoslanib makro ko'rsatkichlar tizim ining quyidagi gruppalari aniqlanadi.
1. M ahsulot va xizm atlarni ishlab chiqarish ko'rsatkichlari:
— tovar va xizm atlarni yalpi ishlab chiqarish (Y alC h);
— yalpi ichki mahsulot (Y alM ).
2. Birlamchi darom adlarni tashkil topishi va taqsirrilanish ko'rsatkichlari:
— iqtisodiyotning yalpi foydasi (Y alF);
— yalpi milliy darom ad (YaM D).
3. D arom adlarni qayta taqsimlash ko‘rsatkichlari:
— yalpi milliy ixtiyordagi daromad (Y aM ID ).
4. D arom adlardan oxirgi foydalanish ko'rsatkichlari:
— oxirgi iste’mol (OI);
— yalpi jam g‘arish (YaJ);
— yalpi milliy jam g‘arish (YaMJ).
5. Jam g‘arish ko‘rsatkichlari:
— sof kreditlash/sof qarz olish (SK /SQ O )
Barcha ishlab chiqarish sohalari va tarm oqlarida yaratil- gan tovarlar va xizm atlar to ‘plami yalpiishlabchiqarish deb ataladi.
M azkur tovarlar va xizmatlarning bir qismi ishlab chiqa rish doirasidan tashqariga iste’mol uchun tayyor m ahsulot si fatida chiqm aydi, balki ular bir tarm oqdan m ahsulot sifatida chiqib, ikkinchi tarm oqqa ishlab chiqarish vositalari sifatida kiradi yoki ishlab chiqarishda ishlatilgan boshlang‘ich m od- diy-ashyoviy zaxiralar o ‘rnini qoplaydi. M asalan, yalpi don hosilidan bir qismi u rugiik zaxira jam g‘armasini to 'ld irish uchun ajratiladi.
Yalpi ishlab chiqarishning tarkibiy qismi bo‘lgan m azkur tovarlar va xizm atlar oraliqiste’mol deb ataladi.