Iqtisodiy statistika

6-§. Aholi migratsiyasi statistikasi


Aholining mexanik harakati yoki migratsiyasi deb, aholining bir aholi punktidan boshqa punktga o ‘tishi yoki bir aholi punktidan boshqa punktga kelishi tushuniladi. Aholi­ ning ichki va tashqi migratsiyasi mavjud. Ichki migratsiya (m am lakat ichida doimiy yashash joyini o‘zgartirish), tashqi (m am lakatdan doimiy yashash uchun chiqib ketish), mavsu- miv (yilning maMurn davrlarida mavjud aholi sonining o'zgarishi), mayatnikli migratsiya (kishilarning h ar kuni uyi- dan ish yoki o ‘qish joyiga, yoki aksincha, harakatiga ayti­
ladi).

Aholining mexanik harakatlarini o'rganish uchun mutloq va nisbiy ko'rsatkichlardan foydalaniladi.

Absolut ko‘rsatkichlar — aholi punktiga kelganlar soni — K, aholi punktidan chiqib ketganlar soni — r; migratsiyaning absolut o'sishi (k-r).
Nisbiy ko‘rsatkichlar — migratsion jarayonlarning inten- sivligini ifodalaydi:
Kelish Kt= K/A x 1000%; Ketish Kt= r/A x 1000%;
Mexanik o'sish Kt= K-r/A x 1000%o yoki kelish K'-ketish
Kl;
«А» shahriga yil davomida 560 ming kishi keldi va 260 ming kishi ketib qoldi. U holda,
Kelish Kt= 560 /11500 x ЮОО%0= 4 ,86 % 0 Ketish Kt= 260 /11500 x 1000% 0=2,20% 0
Mexanik o'sish Kt:=560-260/l 1500 x 1000%o==2,66%o Demak, har ming kishiga 2,66 kishining mexanik o'sishi
to 'g 'ri kelgan.


Savollar, testlar va masalalar

1. Aholi-statistikasining o'rganish obyekti va bu sohada statistikaning vazifalari nimalardan iborat?

2. Shaxs, oila va uy xo‘jaligi kategoriyalarini ta ’riflang. Oila va uy xo‘jaligi orasidagi farq nimada?
3. Aholi bo'yicha m a’lumot manbalari nimalardan ibo­
rat?
4. Aholi soni bo'yicha qanday ko'rsatkichlar aniqla­ nadi?
5. Aholi ro'yxatini o'tkazishdagi kritik moment nima va u qanday tanlanadi?
6. Kritik moment — bu:
a) aholi ro'yxati o'tkaziladigan vaqt;
b) xonalarda yashovchi kishilardan so'rov o'tkaziladigan vaqt;
d) aholi haqida m a’lumot to'planadigan vaqt;
e) aholi soni tenglashtiriladigan vaqt.
7. To'g'ri ta ’rifni belgilang. Doimiy aholi — bu:
a) ma’lum aholi yashaydigan punktdan hech qachon chiqib ketmaydigan kishilar;
b) doimiy ro'yxatda turuvchi kishilar.
d) hisob o'tkazilayotgan vaqtda qayerda bo'lishidan qat nazar, odatda, shu hududda yashovchi kishilar.
Mavjud aholi — bu:
a) ma’lum aholi yashaydigan punktda doim yashovchi ki­ shilar;
b) doimiy ro'yxatda turuvchi kishilar;
d) qaysi hududda ro'yxatda turishidan qat'i nazar ro'yxat o'tkazilayotgan vaqtda shu aholi punktida bo'lgan
kishilar.

’
www.ziyouz.com kutubxonasi

8. Vaqtincha yashayotgan kishilar — bu:
a) m a’lum aholi yashaydigan punktda doimiy va- shovchilar;
b) doimiy ro‘yxatda turuvchi kishilar;
d) doimiy ro‘yxatda boshqa punktda turib, ro‘yxat o ‘tkaziladigan vaqtda bu punktga vaqtincha kelib qolgan ki­ shilar.
9. Vaqtincha yo'q boMgan kishilar — bu:
a) m a’lum aholi punktida vaqtincha yashayotganlar;
b) vaqtincha ro'yxatda turuvchi kishilar;
d) doimiy ro'yxatda ma’lum aholi punktida turuvchi, le­ kin ro‘yxat o'tkazilayotgan vaqtda shu punktda bo'lm agan ki­ shilar.
10. Aholini tabiiy harakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlami tanlang:
a) tug‘ilganlar soni;
b) doimiy yashash uchun kelgan kishilar soni;
d) vafot etganlar soni;
e) tabiiy o'sish koefTitsiyenti;
f) vafot etishning yosh koeffitsiyentlari;
g) mexanik o'sish soni.
11. Aholining mexanik harakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni tanlang:
a) yashash koefTitsiyenti;
b) doimiy yashash uchun ko‘chib ketganlar soni; d) mexanik o'sish koeffitsiyenti;
e) bolalarning vafot etish koeffitsiyenti.
12. Vafot etish jadvali ko‘rsatkichlarini tanlang: a) m a’lum yoshgacha yashay olish koefTitsiyenti; b) bolalarning vafot etish koefTitsiyenti;
d) vafot etishning umumiy koeffitsiyenti;
e) m a’lum yoshgacha yashovchilarning o 'rtacha soni.


13. Mayatnikli migratsiyani to'g'ri ta’rifini aniqlang:
a) aholining ishi yoki o'qishi bilan bog'liq bo'gan bir aholi punktidan ikkinchisiga vaqti-vaqti bilan borib-kelib tu- rishi;
b) aholining dam olish joyiga borishi va kelishi bilan bog'liq harakati;
d) aholining doimiy yashash joyini o'zgarishi bilan bog'liq bo'lgan harakati.
14. O'zbekiston aholisining yosh tarkibi va yillar bo'yicha doimiy yashash joyini o'zgartirishini tahlil qiling: