|
1. Tovarlar
2. Xizmatlar
B. Mehnat va kapital xizmati (ishlab
chiqarish omiilari daromadlari) -
1. Mehnat xizmati
2. Kapital xizmati
V. Joriy transfertlar
2. Kapital va moliyaviy qurollar bilan operatsiyalar
A. Kapital bilan operatsiyalar
1. Kapital transfertlar
B. Moliyaviy hisob
1. To‘g‘ri investitsiyalar
2. Portfel investitsiyalar
2.1 Aktivlar
2.2 Majburiyatlar (passivlar)
3. Boshqa investitsiyalar
3.1 Aktivlar
Mavjud xorij valutalari va depozitlar Savdo kreditlari va avanslari Berilgan kreditlar bo'yicha balans Boshqa aktivlar
3.2 Majburiyatlar (passivlar)
Mavjud xorij valutalari va depozitlar Savdo kreditlari va avanslar
Jalb etilgan kreditlar balansi Boshqa majburiyatlar
4. Rezerv aktivlar
Sof xatolar va o'tkazishlar
Balansning ba’zi moddalari yanada aniqlik kiritishni taqozo etadi.
1. «Xizmatlar (noomil)» moddasL bo‘yicha transport, sug‘urta, moliyaviy, bank, turistik, injiniring va shunga o ‘xshash xizm atlar aks ettiriladi, ular ishlab chiqarish om illari bilan bog‘liq emas.
2. «Omilli xizmatlar» moddasi bo'yicha rezidentlarning norezidentlarga ko‘rsatgan ishlab chiqarish omillari (m ehnat va kapital) xizmati aks ettiriladi. Xizmat deganda, xodimlaming xorijda olgan daromadlari (norezidentlardan) yoki rezidentlar tom onidan to'langan (masalan, mavsumiy ishchilar ish haqqi) daromadlar. Xorij aktivlariga egalik qilib olingan kapital xizmati daromadini, norezidentlar rezidentlarga toMaydilar yoki aksin- cha (foizlar, dividendlar, kupon daromadi va h.k.).
3. «Joriy transfertlar» boshqa m am lakatlarga berilgan
(olingan) joriy darom ad soligM, mulk solig‘i, toMovlar va ijtimoiy sug‘urta; qaytarilmaydigan (gum anitar) yordam ni, ya’ni iste'm ol tovarlari va xizm atlarni olish (berish). U lar transfertni ixtiyordagi darom adlarini va iste’molni kolpay- tiradi va donorning esa shu ko‘rsatkichlarini kamaytiradi.
4. «Kapital transfertlar» asosiy fondlarga egalik qilishni tekinga o ‘tkazish, qarzlar, merosga va kapitalga boMgan soliqlardan voz kechish, asosiy fondlarni yoki kapital quri- lishni sotib olish uchun pullarni o ‘tkazish (olish) m asalan, G erm aniya hukum ati tom onidan Rossiya harbiylari uchun qurilayotgan uylarni moliyalashtirish. Kapital transfertlar do- norlar oluvchi va beruvchi m am lakatni aktiv va passivlarini o ‘zgarishiga olib keladi, oluvchi (beruvchi) m am lakat milliy boyligi hajmini o‘zgartiradi.
5. «Moliya hisobida» aktivlar va m ajburiyatlar funksional belgist bo‘yicha klassifikatsiyalanadilar: to ‘g‘ri investitsiyalar,
portfel investitsiyalari, boshqa investitsiyalar va rezervlar.
5.1 «To‘g‘ri investitsiyalar» — korxonani boshqarish jarayoniga ta ’sir ko'rsatish maqsadida kapitalda ishtirok etish. K orxona-rezidentga yirik aksioner-norezident tom onidan berilgan kreditlar ham to ‘g‘ri investitsiyalar qatoriga qo'shiladi (va aksincha).
5.2 «Portfel investitsiyalar» — qim m atli qog'ozlarga q o ‘shilgan q o ‘yilm alarni anglatadi, aksiyalar va h.k., ular darom ad olish m aqsadida sotib olinadi. Portfel investitsiya- larga, shuningdek, qisqa muddatli qim m atli qog'ozlar va ularning davom i boigan^ (obligatsiyalar, veksellar, fyuchers valutalari, opsionlar va boshqalar) bilan kiritiladi. Joriy davr investitsiyalari darom adni keyingi davriarda keltiradilar va joriy operatsiyalar hisobida aks ettiriladi.
5.3 Investitsiyalar va rezervlar deb, qaralmaydigan barcha operatsiyalar «Boshqa investitsiyalar» m oddasida aks ettiriladi
— mavjud xorij valutasi va depozitlari bilan’ operatsiyalar, berilgan va olingan savdo kreditlari, boshqa kreditlar, boshqa aktivlar va m ajburiyatlar.
5.4 «Rezerv aktivlari» — M arkaziy bank va Moliya vazir- ligining erkin konvertlanuvchi likvidlik xorij aktivlari. U lar ning tarkibiga mavjud xorij valutasi, korrespondentlashuvchi Jiisoblardagi qoldiq, m ablag'lar, xorij m am lakatlar hukum at- lari likvidlik qim m atli qog‘ozlari, XVFning aktivlari va re- zervlari (m asalan, maxsus o 'rn in i to'ldirish huquqi) kiradi.
M onetar oltin yoki oltin ham M arkaziy bank m ulkida bo'lgani uchun shunga kiritiladi. Tijorat banklar qazib oluv- chi va qayta ishlovchi korxonalar mulki bo'lgan no m onetar oltin, to 'lov balansida oddiy tovar sifatida qaraladi. M on e tar oltin bilan operatsiyalar faqat har xil m am lakatlar m arkaziy banklari bilan yoki markaziy bank va xalqaro tashkilotlar b i lan o 'tkazilishi m um kin. M arkaziy bankning tovar oltinni
sotib olish (sotishi) natijasida oltinni m onetarizatsiya (de-
m onetarizatsiya) qilish m um kin; shu bilan M arkaziy bankda m onetar oltin zaxirasi ortishi (kamayishi) mumkin. Agar bunday operatsiyalar mamlakat ichida o ‘tkazilsa, u holda bunday holat to ‘lov balansida aks ettiriladi; agar M arkaziy bank nom onetar oltinni norezident korxonalardan sotib olsa, bunday operatsiya tovarlar importi sifatida aks ettiriladi. Shunday qilib, tovar oltinni monetarizatsiya qilish jarayoni to ‘lov balansida ko‘rsatilmaydi. Aktivlar va majburiyatlarni qayta baholash operatsiyalari ham (masalan, valuta boylik- larini) m uhim operatsiyalar bo'lm agani uchun ko'rsatilm aydi. XVF — balanslarni standart komponentlarga mos holda neytral holatda tuzishni maslahat beradi. Bunday qilinsa, um um iy saldo doim nolga teng bo‘ladi. Yuqorida qayd qilin- ganidek, m a’lumotlar har xil manbalardan olingani uchun kredit va debet moddalar teng kelavermaydi. Tenglikni hosil qilish uchun maxsus balanslashtiruvchi modda «sof xatolar va o ‘tkazishlar» kiritiladi. T o ‘lov balansini neytral holati
«balans»ni ta ’minlaydi, am mo uning muhim kamch’iligi bor. Ikki yoqlama yozuv prinsiplariga rioya qilish uchun tenglashti- rish amalga oshiriladi. Ular asosiy operatsiyalar kabi boMim va moddalarda aks ettiriladilar. Natijada boshqa mam lakatlar rezidentlam ing o ‘zaro aloqasi real saldosi yo‘qoladi.
M am lakatning to ‘lov balansi milliy valutada tuziladi, chunki uning asosiy maqsadi — milliy iqtisodiyotni qolgan dunyo bilan o ‘zaro aloqasini tahlil qilishdan iborat. Am m o xalqaro taqqoslashlarni am alga oshirish m aqsadida ko'rsatkichlar muqobil ham m a qabul qilgan xorij valutasi — A QSH dollarida yoki Yevroda qayta baholanadi. Agar m am lakat valutasi devolvatsiyaga moyil bo‘lsa, bunday operatsi- yani amalga oshirish shart bo‘lib qoladi. 0 ‘zbekiston to ‘lov
balansi A QSH dollarida tuziladi va chop etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
