Iqtisodiy o‘sish haqida umumiy tushuncha Iqtisodiy o'sish omillari Iqtisodiy rivojlanish belgilari

Iqtisodiy ko‘rsatkichning nominal qiymati – bu uning joriy narxlarga nisbatan hisoblangan qiymati.
Iqtisodiy ko‘rsatkichning real qiymati — biror asos qilib olingan yildagi narxlarga nisbatan hisoblangan qiymati.
Iqtisodiy davr — mamlakat iqtisodiyotining bir marta tebranishiga — bir o‘sib, so‘ng pasayishiga ketgan vaqt.
Agar iqtisodiy rivojlanishning kattaroq davrini ko‘zdan kechiradigan bo ‘lsak, 20.2- chizmada tasvirlangan hola tni ko ‘rishimiz mumkin.
Ta’kidlash joizki, bu holatda iqtisodiy faollik tebranib tursa-da, umuman olganda, iqtisodiyotda ko‘tarilish — o‘sish kuzatilayapti. Iqtisodiyotda kamida olti oy davomida real YaIMning kamayishi kuzatilsa, bu iqtisodiy pasayishdan dalolat beradi.
Davla tning eng muhim vazi falaridan biri mamlaka tda iq tisodiy o‘sishni ta’minlab turishdan iborat. Chunki aholi soni o‘sib, ularning ehtiyojlari kundan — kunga oshib boradi.
Demak, borgan sari ko‘proq tovar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish lozim bo‘ladi. Bunday sharoitda davlat mamlakatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini yuksaltirishi, ya’ni iqtisodiy o‘sishini ta’minlashi lozim bo‘ladi.
Iqtisodiy o‘sish deb, mamlakatda muttasil ravishda yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining oshib borishiga aytiladi. Iqtisodiy o‘sish darajasini bir necha usullarda hisoblash mumkin. Odatda, iqtisodiy o‘sish — mamlakatdagi real YaIMning o‘sish darajasi bilan o‘lchanadi. Yuqorida ko‘rilgan misolda 2015—2018- yillari YaIM ning real qiymati 1,27 marta oshgan bo‘lib, bu — mamlakatda ko‘rib chiqilayotgan davrda iqtisodiy o‘sish kuzatilganligidan dalolat beradi.
Ba’zida iqtisodiy o‘sish — YaMMning o‘sish darajasi bilan yoki aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan real YaMM ning (yoki YaIMning) oshish darajasi bilan ham o‘lchanadi. Iqtisodiy o‘sishga ikki xil: ekstensiv va intensiv yo‘llar bilan erishish mumkin.
Ekstensiv o‘sishga qo‘shimcha miqdordagi ishlab chiqarish resurslarini ishlab chiqarishga jalb etish bilan erishiladi. Buning uchun yangi yerlar o‘zlashtiriladi, ko‘plab miqdorda foydali qazilmalar va mehnat resurslari ishlab chiqarishga jalb etiladi. Intensiv o‘sish bor resurslardan samarali foydalanish orqali ta’minlanadi.
Rivojlanayotgan davlatlarning o‘zi yana ikkiga — daromadlar darajasi o‘rtacha va past bo‘lgan davlatlarga bo‘linadi.
Bu davlatlar iqtisodiyoti asosan xom ashyo eksporti va qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan. O‘zbekiston daromadlar darajasi o‘rtacha bo‘lgan rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi.
Daromadlar darajasi past bo‘lgan mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirishga sarflanadigan sarmoya (investitsiyalar)lar juda kam bo‘ladi.
Natijada mehnat unumdorligi pastligicha qoladi. Ishlab chiqarish hajmi kamayib, o‘sib borayotgan aholi daromadlari borgan sari kamayaveradi
Mamlakat aholisining turmush darajasi iqtisodiy rivojlanganlik darajasini yaqqolroq ko‘rsatadi. Chunki u nafaqat aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaMM(YaIM) qiymati bilan, balki yana qator ko‘rsatkichlar asosida o‘lchanadi.
Aholining turmush darajasi kishi boshiga ko‘proq moddiy ne’mat yaratishgagina emas, balki topilgan daromadni qanday va qayerga ishlatilishiga ham bog‘liq. Aytaylik, bir mamlakatda katta miqdorda YaMM(YaIM) yaratilsa, ammo uning ko‘p qismi harbiy maqsadlarga sarflansa, bu mamlakat aholisining turmush darajasida qanday ijobiy o‘zgarish bo‘lishi mumkin?