|
Turli mamlakatlarning iqtisodiy o'sish ko'rsatkichlari va hozirgi iqtisodiy darajasi
Mamlakatlar
|
Iqtisodiy o'sish davri
|
Dastiab -ki jon boshiga
real YalM,
doll.
|
So'nggi
jon boshiga
real YalM,
doll.
|
Iqtisodiy o'sish sur'ati,
%
|
Hozirgi
(2002)jon
boshiga
real
YalM,
doll.
|
Yaponiya
|
1890-1990
|
842
|
16144
|
3,00
|
26070
|
Braziliya
|
1900-1987
|
436
|
3417
|
2,39
|
7250
|
Kanada
|
1870-1990
|
1330
|
17070
|
2,15
|
28070
|
Germaniya
|
1870-1990
|
1223
|
14288
|
2,07
|
26220
|
AQSH
|
1870-1990
|
2244
|
18258
|
1,76
|
35060
|
Xitoy
|
1870-1990
|
401
|
1748
|
1,71
|
4390
|
Meksika
|
1900-1987
|
649
|
2667
|
1,64
|
8540
|
Buyuk Britaniya
|
1870-1990
|
2693
|
13589
|
1,36
|
25870
|
Argentina
|
1900-1987
|
1284
|
3302
|
1,09
|
9930
|
Indoneziya
|
1900-1987
|
499
|
1200
|
1,01
|
2990
|
Pokiston
|
1900vl987
|
413
|
885
|
0,88
|
1940
|
Hindiston
|
1900-1987
|
378
|
662
|
0,65
|
2570
|
Bangladesh
|
1900-1987
|
349
|
375
|
0,08
|
1720
| Jon boshiga hisoblangan real YalM bu iqtisodiyot ehtiyojini qondirishga naqadar qodir ekanligini bildiradi. Buni aniqlash uchun YalM hajmi aholi soniga bo'linadi. YalM hajmi ko'p boigani bilan, agar aholi ham ko'p bo'lsa jon boshiga YalM kam bo'ladi. YalM hajmi kichik bo'lgani holda aholi soni ham kam bo'lsa, jon boshiga YalM ko'p bo'lishi mumkin. Jon boshiga hisoblangan real YalM bu iqtisodiyot ehtiyojini qondirishga naqadar qodir ekanligini bildiradi. Buni aniqlash uchun YalM hajmi aholi soniga bo'linadi. YalM hajmi ko'p boigani bilan, agar aholi ham ko'p bo'lsa jon boshiga YalM kam bo'ladi. YalM hajmi kichik bo'lgani holda aholi soni ham kam bo'lsa, jon boshiga YalM ko'p bo'lishi mumkin. Ma'lumotlar iqtisodiy o'sish notekis borishini ko'rsatsada. Agar ilgarilari Angliya eng ilg'or mamlakat bo'lsa, keyinchalik uning o'rnini Yaponiya, AQSH va Kanada egalladi. Xitoy va Hindiston ilgari orqada qolgani holda keyingi paytda jadal o'sa boshladi. Masalan, 2000—2003-yillarda Hindistondagi iqtisodiy o'sish yiliga 8% ni tashkil etdi. Xitoy har 10 yilda YalMning 2 barobar ko'payishiga erishdi. Shunday vazifani o'z oldiga Rossiya ham qo'ygan. Ma'lumotlar iqtisodiy o'sish notekis borishini ko'rsatsada. Agar ilgarilari Angliya eng ilg'or mamlakat bo'lsa, keyinchalik uning o'rnini Yaponiya, AQSH va Kanada egalladi. Xitoy va Hindiston ilgari orqada qolgani holda keyingi paytda jadal o'sa boshladi. Masalan, 2000—2003-yillarda Hindistondagi iqtisodiy o'sish yiliga 8% ni tashkil etdi. Xitoy har 10 yilda YalMning 2 barobar ko'payishiga erishdi. Shunday vazifani o'z oldiga Rossiya ham qo'ygan.
Bu shundan darak beradiki, ilg'or mamlakatlar abadul-abad oldinda borib, boshqalar orqada sudralib qolmaydi. Buni hozirgi iqtisodiy o'sish ham tasdiqlaydi. Osiyo arslonlari hisoblangan Koreya Respublikasi, Malayziya, Tayvan kabi mamlakatlar jadal rivojlanib, qoloqlikdan chiqa oldilar. Yevropada Norvegiya va Finlyandiya ham ilg'orlar safiga qo'shildi. Ulardagi YalM o'sishi dunyoning o'rtacha sur'atidan ancha oshib ketdi.
Iqtisodiy o'sish omillari Iqtisodiy o'sish ishlab chiqarishning rivojlanishi bo'lar ekan, bunga ta'sir etuvchi kuchlar ishlab chiqarish omilla-ridan boshqa narsa bo'lishi mumkin emas. Shu sababli bu resurslarning miqdori, sifati va ularning naqadar samarali ishlatilishiga bog'liq bo'ladi, chunki resurslar ishlab chiqarish omillariga aylanadi.
Resurslar ko'payganda tovarlar va xizmatlar oldingidan ko'proq yaratiladi. Masalan, yangi yerlar ochilsa, yangi konlar, suv manbalari ishga tushirilsa, mashina-uskunalar va ishlovchilar soni ko'paytirilsa, shubhasiz ishlab chiqarish o'sadi.
Ma’lumki, mamlakatning muayyan yildagi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari (YaIM, YaMM, SIM, SMM va MD) o‘sha yilda amalda bo‘lgan narxlarda hisoblanadi.
Bu ko‘rsatkichlarning qaralayotgan yildagi joriy narxlarda hisoblangan qiymati nominal qiymat deb yuritiladi. Lekin ma’lumki, narxlar yildan yilga o‘zgarib turadi. Shuning uchun mamlakatning turli yillardagi ko‘rsatkichlari o‘zaro taqqoslanayotganda, ularning real qiymatidan foydalaniladi.
Aytaylik, 2015—2018- yillarda mamlakatdagi narx-navo 1,5 baravarga oshgan, ya’ni bu davrdagi narxlarning oshish indeksi 1,5 ga teng bo‘lib, 2015- yildagi YaIMning nominal qiymati — 19,35 trln shartli pul birligi (shpb), 2018- yildagi YaIMning nominal qiymati esa 36,84 trln shpbni tashkil qilgan bo‘lsin.
Bu ko‘rsatkichlarni o‘zaro taqqoslash uchun ularni bir xil narxlarda hisoblash lozim bo‘ladi. Buning uchun 2015- yildagi narxlar asos qilib olinadi. Bu narxlarda 2015- yilgi YaIM qiymati berilgan.
Endi 2018- yildagi YaIMni 2015- yildagi narxlarda hisoblaymiz. Buning uchun 2018- yildagi YaIMning nominal qiymatini narxlarning oshish indeksiga bo‘lsak kifoya. Hosil bo‘lgan qiymat — 24,56 trln shpb 2018- yilgi YaIMning 2015- yilga nisbatan real qiymatidan iborat bo‘ladi.
Shundan so‘ng, 2015- yilgi YaIM nominal qiymati va 2018- yilgi real qiymati o‘zaro taqqoslanadi va 2018- yilda 2015-yilga nisbatan YaIM qiymati 24,56 : 19,35 = 1,27 baravar oshgan degan xulosaga kelinadi.
Umuman olganda, joriy yildagi iqtisodiy ko‘rsatkichning biror yilga nisbatan real qiymatini topish uchun uning nominal qiymati bu davrdagi narxlarning umumiy o‘sish indeksiga bo‘linadi.
Bozor iqtisodiyotining ikki asrlik tarixi unga to‘lqinsimon rivojlanish xos ekanligini tasdiqladi. Ma’lum bo‘lishicha, bozor iqtisodiyoti hukm surgan davla tlardagi iq tisodiy faollik ma ’lum davrlarda o‘sib, so‘ng esa pasayib, davriy ravishda tebranib turar ekan.
Mamlakat iqtisodiyotining bir marta tebranishiga — bir marta o‘sib, so‘ng pasayishiga ketgan vaqt iqtisodiy davr deb ataladi.
20.1- chizmadagi iqtisodiy davrni olib qaraydigan bo‘lsak, u iqtisodiy o‘sish va iqtisodiy pasayish oraliqlaridan iborat bo‘lib, M nuqta bu davrdagi iqtisodiy faollikning eng yuqori nuqtasi (cho‘qqisi), N nuqta esa eng quyi nuqtasidan iborat ekanligini ko‘rishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
