Iqtisodiy-ijtimoiy geografiya fanidan atamalar to’plami: Obyektivlik

Sanoat geografiyasi

Ижтимоий-иқтисодий географиянинг мустақил тармоғи бўлиб, индустриал ишлаб чиқаришни ҳудудий ташкил этиш: саноатнинг ва саноат корхоналарининг дунёда, мамлакатлар ва минтақаларда, иқтисодиётнинг бошқа соҳалари, фан, жамият ва табиат алоқалари, саноатнинг жойлашув омиллари, шарт-шароитлари ва ўзаро таъсирини ўрганади.

• 
  Саноат ареали (Промышленный ареал)- ҳудуднинг бир қисмида жойлашган (саноат пунклари, саноат тугунлари) ни бирлаштирган умумий иқтисодий географик ўринга кўра ўхшаш бўлган саноат корхонлар йиғиндиси
  
• 
  Саноат мажмуаси (Промышленный комплекс)- ўзаро боғланган (технологик жиҳатдан кооперация ва комбинация алоқаларига эга бўлган) саноат корхонларининг муайян худуддаги умумлашуви.
  
• 
  Саноат пунклари (Промышленный пункт)- аҳоли пункларидаги бир ёки бир неча саноат корхонлари бўлиб, улар шаҳар ҳосил қилувчи саноат тармоқлари ҳисобланади.
  
• 
  Саноат тугунлари (Промышленный узел)- шаҳар (саноат-шаҳар) агломерация саноат шахар ҳосил қилувчи асос бўлиб, турли корхоналар биргаликда инфраструктурадан фойдаланувчи соҳа корҳоналари йиғиндиси ҳисобланади. Одатда саноат тугунларига алоҳида саноат марказлари ва саноат пунктлари киритилади
  
• 
  Саноат марказлари (Промышленный центр)- аҳоли пунктлари (шаҳар аҳоли пунктлари) унда саноат одатда шаҳар ҳосил қилувчи база бўлиб, бир тармоққа тегишли бир неча корхоналар инфраструктурадан биргаликда фойдаланилади.
  
• 
  Харбий саноат мажмуаси (ХСМ), Военно-промышленный комплекс (ВПК) – Мамлакат қуролли кучлари фаолиятини таъминлаш мақсадида саноатнинг турли тармоқларини интеграциялашуви тизими. ХСМ тор маънода фақат ҳарбий саноат: саноат корхонлари, ҳарбий саноат устахонлари ва объектлари, илмий-тадқиқот марказлари, лабораториялар, ҳарбий техникани синовдан ўтказиш ва таъмирлаш марказларини ўз таркибига олади.
  
• 
  Ёқилғи-энергетика баланси (ЁЭБ) Топливно-энергетический баланс (ТЭБ) - энергия тежамкорлиги ҳолатини вақтнинг турли нуқталарида акс эттирувчи кўрсаткичлар тизими. Барча турдаги ёқилғи-энергетика ресурсларининг келиши ва истеъмоли (импорт ва экспорт), уларнинг даромад манбалари ва улардан фойдаланиш йўналишлари ўртасидаги фарқ. ЁЭБлар бутун мамлакат учун, унинг районлари, индивидуал уюшмалар ва корхоналар учун ҳисоблаб чиқилган. Хусусий энергия ресурслари, режалаштирилган ва ҳисобот баланслари фарқланади. Ҳисобот ёқилғи энергия балансини ҳисоблаш учун ҳар хил турдаги ёқилғилар тоннага тенг ёқилғига ёки тонна нефт эквивалентига айланади (махсус коэффициентлар ёрдамида).
  
• 
  Ижтимоий-иқтисодий географияда "ёқилғи-энергетика баланси" концепцияси одатда тор маънода, яъни маълум ҳудудларда (бутун дунё, алоҳида макроминтақалар, мамлакатлар гуруҳлари, мамлакатлар ёки уларнинг қисмлари) БЭМ (бирламчи энергия манба) ларининг истеъмол таркиби сифатида қўлланилади. Шу маънода тушунилган ЁЭБ, БЭМ томонидан турли хил бўлиши мумкин бўлган (масалан, Норвегия), шунингдек БЭМ томонидан парчаланиб кетган электр энергияси ишлаб чиқариш таркибига кирувчи, бир ёки бошқа ҳудуддаги энергия ишлаб чиқариш таркибидан ажралиб турилиши керак. БЭМ тарихий жиҳатдан - маълум бир вақт давомида дунё миқёсидаги истеъмолда турли хил БЭМ нисбати.
  
• 
  2010 йил бошида. Ёқилғи-энергетика балансида қуйидаги структура мавжуд: нефт - 33%, кўмир - 24%, табиий газ - 30%, атом электр станциялари - 5%, гидроэлектростанциялар - 6%, бошқа қайта тикланадиган энергия манбалари - 2%.
  
• 
  АСМ - мураккаб тушунча бўлиб ижтимоий ишлаб чиқаришда қишлоқ хўжалиги ва саноат корхоналари, тармоқларининг интеграцион асослардаги барқарор, ўзок муддатли ишлаб чиқариш ва тижорат алоқаларини билдиради, хусусий ва шартномавий муносабатлар, (контракт типида) негизида бутун агросаноат занжирида қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш, сақлаш, қайта ишлаш, тайёр маҳсулотларни истеъмолчига етказиб бериш ва қишлоқ хўжалиги учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқаришни ифодалайди.
  
•