|
4
1. Yaponiya davlatiga umumiy ta’rif
a) davlat tizimi
Yaponiya — konstitutsiyaviy monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1947-yil
3- mayda kuchga kirgan (keyinchalik tuzatishlar kiritilgan). Davlat boshligʻi —
imperator (1989 yildan Akihito). Konstitutsiyaning 1-moddasiga koʻra, u "davlat
va xalq birligi ramzi"dir. Imperator oilasining er aʼzolari imperatorlik taxti uchun
merosxoʻr hisoblanadi. Konstitutsiyaga muvofiq, imperator mustaqil hokimiyatga
ega emas. Imperatorning davlat ishlariga aloqador boʻlgan har qanday faoliyati
Vazirlar mahkamasi maslahati va maʼqullashi bilan amalga oshiriladi. Qonun
chiqaruvchi oliy hokimiyatni 2 palatali parlament (Vakillar palatasi va
Maslahatchilar palatasi), ijroiya hokimiyatni Bosh vazir boshchiligidagi hukumat
(Vazirlar mahkamasi) amalga oshiradi.
b) tabiati
Yaponiya moʻʼtadil, subtropik va tropik mintaqalarda joylashgan. Qirgʻoq
chizigʻining umumiy uzunligi 30 ming km ga yaqin. Honshu orolining janubiy
sohili, Sekoku va Kyushu orollarining qirgʻoqlarida qoʻltiq koʻp.Bu yerda
murakkab qirgʻoq chizigʻiga ega boʻlgan Ichki Yapon dengizi joylashgan.
Ryukyuning janubiy orollari marjon riflari bilan oʻralgan.Yaponiya hududining 3/4
qismi qir va togʻlardan iborat; pasttekisliklar sohil boʻylab ayrim-ayrim
joylashgan. Hokkaydo orolidagi tizmalarning baʼzi choʻqqilari 2000 m dan oshadi
(Asahi choʻqqisi — 2290 m). Honshu orolining shim. qismida 3 ta boʻylama togʻ
tizmalari boʻlib, ular vodiy va soyliklar bilan boʻlingan; orolda bir qancha vulkan,
jumladan, Yaponiyadagi eng baland vulkan — Fujiyama (bal. 3776 m) qad
koʻtargan. Honshu orolining markaziy qismidagi tizmalarning choʻqqilari alp
relyefi va yilning koʻp qismida qor bilan qoplanib turadi. Sekoku orolining eng
baland
joyi
1981
m
(Isidzuti
choʻqqisi),
Kyushu
orolniki
1788 m (Kuzyu vulkani). Yaponiya hududi kuchli seysmik zonada joylashgan
(1855, 1891, 1897, 1923, 1995 yillarda falokatli zilzilalar boʻlgan).
5
Yaponiyadagi 150 vulkandan 40 tachasi soʻnmagan. 26 mingdan ortiq issiq suv
manbalari bor. Foydali qazilmalardan koʻmir, gaz, temir rudasi, oltingugurt,
marganets, qoʻrgʻoshinrux, mis rudalari neft, xromit, oltin, kumush, pirit, kaolin,
talk va simob konlari mavjud.Iqlimi mussonli, shimolda moʻtadil, janubda
subtropik, Ryukyu orollarida asosan tropik iqlim. Hokkaydo orolda, Sapporoda
yanvarning oʻrtacha temperaturasi —5°, iyulniki 22°, Okinavada yanvarning
oʻrtacha temperaturasi 16°, iyulniki 28°. Materikdan esgan qishki musson
Yaponiya hududiga sovuq havo olib keladi va koʻp yogʻin keltiradi. Yiliga 30
martagacha tayfun boʻladi; bu vaqtda kuchli shamol esib, jala quyadi, oʻrtacha
yillik yogʻin 1800 mm; Hokkaydo orolining sharqida yillik yogʻin 800—1200 mm,
Sekoku va Kyushu orollarida 3000 mm, baʼzi joylarda 4000 mm gacha.
Yaponiyaning daryolari qisqa, sersuv va tez oqadi. 24 ta eng katta daryosidan faqat
6 tasining uz. 200 km dan oshadi, jumladan, Sinano daryosining uz. 367 km.
Tayfun vaqtida daryolar toshadi. Koʻpgina daryolarning suvi sugʻorishga va
gidroenergiya resurslari sifatida sarflanadi. Mayda koʻl koʻp va ular ichimlik suvi
manbai boʻlib xizmat qiladi.Eng katta koʻl-Biva (mayd. 670,2 km2, chuq.103,8 m).
Tuproqlari shimolda podzol va oʻtloqibotqoq, janubda qoʻngʻir oʻrmon, subtropik
va tropiklarda sariq va qizil tuproq. Tekisliklarda allyuvial tuproqlar tarqalgan.
Yaponiya hududining 67% oʻrmon va butazorlardan iborat; oʻrmonlarining 41,4%
ekib oʻstirilgan. Jami 700 turdan koʻp daraxt va buta hamda 5599 tur oʻt oʻsimligi
oʻsadi. Endemik oʻsimlik koʻp. Oʻrmonlar, asosan, igna bargli va keng bargli
daraxtlardan iborat.
Yaponiyada sut emizuvchi hayvonlarning 132 turi, qushlarning 490 turi, sudralib
yuruvchilarning 110 turi mavjud. Yaponiya qirgʻoqlariga tutash dengiz suvlarida
baliqlarning 3000 ga yaqin turi, mollyuskalarning 1200 dan ortiq turi yashaydi.
Aholisining 99% dan koʻpi yaponlar. Hokkaydo orolida mamlakatning eng
qadimiy aholisi — aynlar (50 ming kishi atrofida) saqlanib qolgan. Shuningdek,
6
koreys, xitoy va boshqalar yashaydi. Rasmiy til — yapon tili. Asosiy dinlari —
sintoizm va buddizm; konfutsiylik va daosizm aqidalari katta taʼsirga ega.
Xristianlik, islom va hinduizmga eʼtiqod qiluvchilar ham mavjud. Xristianlik XVI
asr oʻrtalaridan, islom XIX asr oxiridan kirib borgan; xristianlar 1,5 mln.ga yaqin,
musulmonlar 100 ming kishi chamasida. 1935 yil Tokio va Kobe shahrilarida
dastlabki masjidlar qurilgan. 1956 yildan Yaponiya musulmonlar uyushmasi va
1966 - yildan Yaponiya islom markazi mavjud. Aholining 77% shaharlarda
yashaydi (2002). Yirik shaharlari: Tokio, Yokohama, Osaka, Nagoya, Sapporo,
Kobe, Kioto.
Do'stlaringiz bilan baham: |
