«iqtisodiy geografiya» fanining predmeti, tadqiqot usullari va vazifalari

---

I-mavzu. «IQTISODIY GEOGRAFIYA» FANINING PREDMETI, 

TADQIQOT USULLARI VA VAZIFALARI 

 

1.1. «Iqtisodiy geografiya» fanining predmeti, mazmuni, maqsadi va vazifalari 

 

«Iqtisodiy  geografiya»  –  ishlab  chiqarish  kuchlarining  butun  dunyo, 

mamlakatlar, mintaqalar bo’yicha hududiy joylashishi va rivojlanishi muammolarini 

o’rganuvchi fandir. 

«Iqtisodiy  geografiya»  fani  ishlab  chiqarishning  hududiy  muammolarini 

tabiiy va iqtisodiy sharoitga bog’liq holda o’rganadi; dunyo hamda turli mamlakatlar 

va  mintaqalarda  ishlab  chiqarish  kuchlarini  rivojlantirish  va  hududiy  tashkil  etish 

xususiyatlarining  ob’ektiv  qonuniyatlarini  asoslab  beradi;  ishlab  chiqarishning 

joylashishi  va  rivojlanishi  xususiyatlarini  o’rganish  jarayonida  mamlakatlar 

hududida  iqtisodiy  rayonlarning  vujudga  kelishi,  ular  o’rtasida  iqtisodiy 

aloqalarning shakllanishi va rivojlanishini izohlaydi; shuningdek ayrim mamlakatlar 

va hududlar xo’jaligining tasnifini aniq iqtisodiy-statistik ma’lumotlarni tahlil qilish 

va umumlashtirish asosida o’rganib, qisqacha ilmiy xulosalar chiqaradi va tavsiyalar 

beradi.  

 

Iqtisodiy-geografik  tadqiqotlarda  mahalliy,  tabiiy  va  iqtisodiy  sharoitlarni 

o’rganishga  katta  ahamiyat  beriladi.  Bunday  izlanishlar  mamlakatimizni,  qo’shni 

mamlakatlarni  va  butun  dunyoni  bilishda  muhimdir.  Ular  bo’lajak  iqtisodchi 

mutaxasislar dunyoqarashining shakllanishida, umumiy bilimini, ayniqsa iqtisodiy 

bilim saviyasini oshirishda katta rol’ o’ynaydi. 

«Iqtisodiy  geografiya»ning  boshqa  fanlar  orasida  tutgan  o’rni.  «Iqtisodiy 

geografiya»  geografiya  fanlari  tizimiga  kiradi.  U  «Tabiiy  geografiya»,  «Tarix», 

«Iqtisod va statistika» fanlari bilan uzviy ravishda bog’langan. 

«Iqtisodiy  geografiya»  ijtimoiy,  geografik,  tabiiy  geografiya  esa  tabiiy  fan 

hisoblanadi.  «Iqtisodiy  georgrafiya»  va  «Tabiiy  geografiya»  o’rtasida  uzviy 

hamkorlik mavjud «Iqtisodiy geografiya» tabiiy sharoit va resurslarga iqtisodiy baho 

berishning ilmiy asoslarini ishlab chiqadi.  

Geografiya  fanlari  bo’yicha  tadqiqot  va  o’quv  ishlari  olib  borish  uchun 

«Iqtisodiy  geografiya»ning  «Tabiiy  geografiya»  bilan  uzviy  hamkorligi  muhim 

ahamiyatga 

ega. 

Ayrim 

mamlakat 

va 

mintaqalarga 

ta’rif  beruvchi 

mamlakatshunoslik ishlarini tashkil qilishda ham bu hamkorlikning roli katta.  

Ijtimoiy  fanlar  turkumiga  kiruvchi  «Iqtisodiy  geografiya»  uchun  nazariy 

«Iqtisodiy  geografiya»  mamlakatlarning  iqtisodiy  rivojlanish  sharoiti  va 

xususiyatlari,  ularda  iqtisodiy  rayonlarning,  mamlakatlar  va  yirik  iqtisodiy 

rayonlar  o‘rtasida  iqtisodiy  aloqalarning  shakllanishi  haqida  tushuncha 

beradi;  aniq  ma'lumotlarni  umumlashtirish  va  tahlil  qilish  yo‘li  bilan 

mamlakatlar  va  mintaqalarda  ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  va 

hududiy tashkil qilish xususiyatlarining ob'ektiv qonuniyatlarini izohlaydi.

 

---

ahamiyatga  ega  bo’lgan  umumiqtisodiy  fanlarning  qisqacha  xulosalari muhimdir. 

Tarmoqlar iqtisodiyoti bilan shug’ullanuvchi fanlar, ya’ni ishlab chiqarish sharoiti, 

xalq xo’jalik tarmoqlarida ishlab chiqarishni tashkil qilish va rivojlantirish, texnik-

iqtisodiy  asoslari,  ishlab  chiqarishni  joylashtirishning  xususiyatlari  va  omillari, 

ishlab  chiqarishda  tannarx  va  boshqalar  bilan  shug’ullanuvchi  aniq  iqtisodiyot 

fanlari ko’p masalalarda «Iqtisodiy geografiya» bilan aloqada bo’ladi. 

«Iqtisodiy  geografiya»  fani  ijtimoiy-iqtisodiy  formatsiyalar  bo’yicha  ishlab 

chiqarish  kuchlarining  rivojlanishini  tahlil  qilish  davomida  tarixiy  usullardan 

foydalanadi. «Tarix» fani esa jamiyatning rivojlanishi va tarixiy jarayonlarni tadqiq 

etayotganda  tabiiy  va  atrof-muhit  haqidagi  ma’lumotlarni  «Iqtisodiy  geografiya» 

fanidan oladi.