Iqtisodiy bilim asoslari

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
TALAB VA TALAB QONUNI
17- MAVZU
Q
p
0
400 500 600 700
500
600
700
800
D
Mahsulot nomi 
1- sotuvchi
2- sotuvchi
3- sotuvchi
Lazer guruchi
13 500
13 000
14 000
Alanga guruchi
9 000
8 500
10 000
No‘xat
7 500
9 000
7 000
Mosh 
11 000
12 000
12 500
Loviya
8 000
8 500
7 200
http:eduportal.uz

---

89
Tovarga bo‘lgan talab tovarning narxiga bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan 
omillar  asosida  o‘zgarib  turadi.  Talabning  narxga  bog‘liq  bo‘lmagan 
omillar  ta’sirida  o‘zgarishini  keyingi  darsda  tahlil  qilamiz.  Bu  darsda 
tovarga  bo‘lgan  talabning  faqat  narxga  bog‘liq  xususiyatlari  haqida 
to‘xtalamiz.  Bu  xususiyat  talab  qonunida  o‘z  ifodasini  topgan:  Boshqa 
shart-sharoitlar o‘zgarmagan holatda tovarning narxi qancha past bo‘lsa, 
unga bo‘lgan talab miqdori shuncha ko‘p bo‘ladi, tovarning narxi qancha 
yuqori bo‘lsa, unga bo‘lgan talab miqdori shuncha kam bo‘ladi. 
Talab  qonuni  talab  miqdorining  narxga  teskari  bog‘langanligini 
ko‘rsatadi. Bu xususiyatni quyidagi ikkita omilga ko‘ra izohlash mumkin:
1. Daromad omili. Odamlar tovarni arzon narxda qimmat narxdagiga 
qaraganda ko‘proq sotib olishga ishtiyoqmand bo‘lishadi, chunki tovar 
narxining  pasayishi  iste’molchilarning  xarid  qobiliyatini  oshiradi. 
Masalan,  bozorda  go‘sht  narxi  tushsa,  odamlar  oldin  xarid  qilayotgan 
oilaning iste’mol savatidagi narsalarni kamroq pul sarflab sotib olishadi. 
Natijada,  qanchadir  pul  ortib  qoladi.  Bu  pulga  qo‘shimcha  miqdorda 
yana go‘sht yoki boshqa tovarni sotib olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
2. Almashtirish omili. Xaridorlar narxi qimmat bo‘lgan tovarni, uning 
o‘rnini  bosadigan  boshqa  arzon  tovarga  almashtirishadi.  Masalan,  yoz 
kunlarida olma narxining pasayishi bois iste’molchilar mevaga bo‘lgan 
ehtiyojlarini olma sotib olib iste’mol qilish bilan qondirishadi. Chunki, 
bu  davrga  kelib  olma  narxi  apelsin  yoki  banan  narxiga  nisbatan  ancha 
arzon  bo‘lib  qoladi.  Shuning  uchun  qimmat  apelsin  va  banan  o‘rnini 
olma egallaydi.
Tovar narxining o‘zgarishi bu ikki omilni keltirib chiqaradi va ularning 
o‘zaro ta’siri natijasida tovarga bo‘lgan talab miqdori shakllanadi.
Alohida olingan shaxsning biror tovarga bo‘lgan talabi uning bu tovar 
haqidagi qanday va qanchalik to‘liq ma’lumotlarga ega ekanligiga ko‘p 
jihatdan  bog‘liq  bo‘ladi.  Haqiqatan,  biror  tovarga  bo‘lgan  talabning 
oshishi uchun tovarning sifatli ishlab chiqarilishining o‘zi yetarli emas. Bu 
holatda tovarning sifatli ishlab chiqarilayotganligi haqidagi ma’lumotning 
iste’molchilarga yetib borishi muhimroq hisoblanadi.
Talab
—  tovarning  narxi  va  talab  miqdori  ora si dagi  munosabat 
bo‘ lib, xaridorlarning muayyan vaqt davo mida tovarni turli narxlarda 
qanchadan sotib olish imkoniyatlarini aniq laydi.
Talab  miqdori
  —  xaridorlarning  muayyan  vaqt  davomida  ma’lum 
narxda sotib olishlari mumkin bo‘l gan tovar miqdori.
http:eduportal.uz

---