Iqtisodiy bilim asoslari

BILIMINGIZNI SINAB KO‘RING!
Qadriyatlar!
Xalqimizning “Daromadga qarab buromad” degan maqolini qanday 
tushunasiz? 
Buni yodda tuting!
• 
Har bir oila o‘z budjetini tuzib, kutilayotgan daromadlariga qarab 
xarajatlarini amalga oshirsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
•  
Iste’molchilarning birlamchi — qondirilishi majburiy bo‘lgan va 
ikkilamchi — qondirilishi erkin bo‘lgan xarajatlari mavjud.
• 
Bozorda iste’molchi quyidagi ikki qoidaga rioya qiladi:
1.  Iste’molchining  daromadi  cheklangan,  u  bozorda  iloji  boricha 
o‘zini tejamli, ratsional tutishga harakat qiladi.
2.  Iste’molchi  bozorda  o‘z  ehtiyojlarini  imkon  qadar  to‘laroq 
qondirib, maksimal naf olishga intiladi.
Nemis iqtisodchi olimi Er nest Engelning ko‘p yillik izlanish lari oila 
daromadi ning oshishi bilan oilaning xarajat lari tarkibi o‘z garadi, degan 
xulosaga olib keldi. Oila daro madlari miqdori osh ganda jami xarajat larga 
nis batan  oziq-ovqatga  sarflanadigan  xarajat larning  sal mog‘i  ka mayadi, 
kiyim-ke chak,  uy-joy  va  ener giya  manbalariga  sarflanadigan  xarajat lar 
salmog‘i  esa  o‘z garishsiz  qoladi,  ma daniy  va  nomoddiy  xarajatlar  sal-
mog‘i esa ortib boradi.
xarajatlar daromadlardan ko�‘p bo‘lsa, bu yomon. Oila yetmagan mablag‘ni 
qarz yoki biror kerakli narsani sotish hisobidan qoplashi lozim bo‘ladi.
http:eduportal.uz

---

64
Biror-bir  kishiga,  oilaga  tegishli  turli-tuman  buyumlar  va  uy 
jihozlari  mavjud.  Masalan,  kiyim-kechak,  mebel,  madaniy-maishiy  va 
xo‘jalik  mollari    va    hokazolar.  Yana  odamlar  zavod,  fabrika,  do‘kon, 
oshxona  kabi  turli  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish  korxonalariga 
va  firmalariga  egalik  qiladi.  Bunday  narsalar— mulk,  mulk  egasi  esa 
—  mulkdor  deb  ataladi.  Mulk  egalari  nafaqat  alohida  olingan  kishi 
yoki  oila,  balki  firma,  korxona,  jamoat  tashkilotlari  yoki  davlat  ham 
bo‘lishi mumkin. Masalan, firmaga ishlab chiqarish binolari, mashina-
mexanizmlar,  asbob-uskunalar,  transport  vositalari  va  hokazolar 
tegishli bo‘lishi mumkin. Biror mol-mulkka to‘la egalik qilish deganda, 
mulkdorning:
1. Rasmlarda tasvirlangan mulklarning egalari kimlar bo‘lishi mumkin?
2. Mulkning biror shaxsga tegishli ekanligi qanday aniqlanadi?
3. Nega maktab ko‘pincha davlatga tegishli bo‘ladi?
4. Davlatga  tegishli  va  xususiy  poliklinikalar  nimasi  bilan  bir-biridan 
farq qiladi?
5. Biri davlatga tegishli, ikkinchisi xususiy korxonaga tegishli avtobusda 
transport  xizmati  ko‘rsatayotgan  haydovchilarning  mehnat  shart-
sharoitlari orasida qanday farq bor deb o‘ylaysiz?