Iqtisodiy bilim asoslari

Ishlab chiqaruvchilar 
— iqtisodiy ne’matlarni yaratuvchi korxonalar 
yoki shaxslar.
Iste’molchilar
— iqtisodiy ne’matlarni iste’mol qiluvchilar. 
Ishlab chiqaruvchilar,  odatda,  moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish 
sohalariga bo‘linadi. Moddiy sohada moddiy ko‘rinishdagi mahsulotlar, 
tovarlar ishlab chiqariladi. Moddiy ishlab chiqarish sohasiga sanoatdagi 
zavod va fabrikalarni, qishloq xo‘jaligidagi fermer va dehqon xo‘jaliklarini 
misol qilib keltirish mumkin.
Ishlab chiqarish 
— inson ehtiyojlarini qondirish maqsadida iqtisodiy 
ne’matlar yaratish jarayoni.
Ishlab chiqarishning nomoddiy sohasida esa, asosan, turli ko‘rinishdagi 
xizmatlar  ko‘rsatiladi.  Bular  jumlasiga  ta’lim,  sog‘liqni  saqlash,  yo‘l 
http:eduportal.uz

---

22
xavfsizligi, mudofaa, davlat boshqaruvi, mada-
niyat kabi sohalar kiradi.
Xizmatlarning  moddiy  ko‘rinishdagi  mah-
sulotlardan  farqi,  ularni  moddiy  narsalarni 
jamg‘argan kabi omborda jamg‘arib bo‘lmaydi. 
Xizmatlar ishlab chiqarish jarayonining o‘zidayoq 
iste’mol qilinadi, ya’ni ulardan foydalaniladi.
Ma’lumki,  biror  mahsulotni  ishlab  chiqarish 
uchun resurslar kerak bo‘ladi. Ishlab chiqarishga 
jalb qilingan resurslar faqat manba, zaxira sifatida 
emas, balki uni harakatga keltiruvchi, unga ta’sir 
etuvchi  omil  sifatida  ham  qaraladi.  Shu  sababli, 
ishlab chiqarishga jalb etilgan resurslar boshqacha 
—  ishlab  chiqarish  omillari  deb  ham  ataladi.  Ular,  odatda,  tabiiy,  kapital 
va  ishchi  kuchi  omillariga  bo‘linadi.  Tabiiy  omillarga  ishlab  chiqarishda  
foydalaniladigan barcha  tabiiy resurslar  kiradi.
Kapital omillar deb ishlab chiqarish  jarayoniga  jalb etiladigan kapital 
resurslarga  aytiladi.  Iqtisodchilar  ularni  boshqacha  —  ishlab  chiqarish 
vositalari, deb ham ataydilar. Ularga bino va inshootlar, asbob-uskuna va 
mashina-mexanizmlar, turli-tuman dastgohlar va jihozlar, xom ashyolar 
va  boshqa  son-sanoqsiz  turdagi  narsalar  kiradi.  Ishchi  kuchi  omillari
deganda, ishlab chiqarish  jarayoniga  jalb qilinadigan mehnat resurslari 
tushuniladi.
Ishlab chiqarish
Iqtisodiy ne’mat
Tabiiy
resurs
Kapital
Ishchi 
kuchi
Tadbirkorlik
Tabiiy omillar
—  ishlab chiqa rish jarayoniga  jalb qilinadigan barcha  
tabiiy resurslar.
Kapital omillar
 — ishlab chiqa rish jarayoniga  jalb qilinadigan barcha  
kapital  resurslar.