“Iqtisodchilarning g'oyalari odamlar o'ylagandan ko'ra muhimroqdir. Darhaqiqat, dunyoni faqat ular boshqaradi Jon Meynard Keyns

Mulk iqtisodiy kategoriya sifatida.
Shaxsiyinsoniyatning eng yaxshi aqllari ko'p asrlar davomida kesib o'tgan shunday tushunchalar qatoriga kiradi. Biroq, nazariy jihatdan, masala faqat kurash bilan cheklanmaydi. Butun dunyo ba'zan larzaga keladigan ijtimoiy qo'zg'alishlar, ularning asosiy sabablaridan biri, pirovardida, mavjud mulkiy munosabatlarni o'zgartirishga, bu munosabatlarning yangi tizimini o'rnatishga urinishlardir. Ba'zi hollarda bu urinishlar muvaffaqiyatli bo'ldi, boshqalari esa muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Jamiyat haqiqatan ham o'z taraqqiyotining yangi, yuqori bosqichiga o'tdi. Ammo shunday bo'ldiki, mulkiy munosabatlarning buzilishi natijasida jamiyat ancha orqaga tashlandi va undan qanday chiqishni bilmay qolgan botqoqqa tushib qoldi.
Mamlakatimizda 20-asr davomida mulkiy munosabatlar ikki marta buzildi. Birinchisi 1917 yil oktyabr oyida boshlangan va misli ko'rilmagan falokat bilan yakunlangan, uning oqibatlari bir necha avlod uchun geometrik jihatdan qarama-qarshi pozitsiyalardan baholanadi. Ikkinchisi bugun sodir bo'ladi. Uning asosiy maqsadi - mulkiy munosabatlarni o'zining haqiqiy mazmuniga qaytarish, hozirgi tuzumning ijtimoiy tayanchiga aylanadigan xususiy mulkdorlarning etarlicha keng qatlamini birlashtirishdir. Xo'sh, mulk nima?
Oddiy qilib aytganda, mulkni bir shaxsning (jamoaning) unga (ularga) tegishli bo'lgan narsaga, o'ziniki kabi munosabati sifatida belgilash mumkin. Mulk "meniki" va "sizniki" o'rtasidagi farqga asoslanadi. Mulkning har qanday turi va har qanday shakli, ma'lum bir holatda va ijtimoiylashuv darajasi qanchalik yuqori bo'lishidan qat'i nazar, mulkni kollektivlashtirish darajasidan qat'i

nazar, faqat kimdir ishlab chiqarish sharoitlari va mahsulotlariga munosabatda bo'lgan taqdirdagina mavjud bo'lishi mumkin. o'zinikidek. , va kimdir begonalarga. Busiz mulk umuman bo'lmaydi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, mulkning har qanday shakli xususiydir, qanday mafkuraviy tinsel bo'lishidan qat'i nazar, juda prozaik maqsadlarni ko'zlagan holda, uni yashirish mumkin.

Mulkning berilgan elementar ta'rifidan kelib chiqadiki, mulk - bu shaxsning narsaga munosabati. Biroq, mulkning mazmuni bu bilan cheklanmaydi. Mulkni biror narsaning egasi bo'lmagan boshqa shaxslar uni birovning mulki deb hisoblamasdan tasavvur qilib bo'lmaydi, shuning uchun mulk odamlarning narsalarga nisbatan munosabatini anglatadi. Bu munosabatlarning bir qutbida narsaga o'zinikidek munosabatda bo'lgan egasi, ikkinchisida - egalari emas, ya'ni. unga begonadek munosabatda bo'lishga majbur bo'lgan barcha uchinchi shaxslar. Bu shuni anglatadiki, uchinchi shaxslar birovning narsasiga, demak, bu narsada mujassam bo'lgan egasining irodasiga ko'ra har qanday tajovuzdan tiyilishga majburdirlar. Mulk ta'rifidan kelib chiqadiki, u shaklda moddiy substratga ega. Irodaviy mazmun mulkka ham xosdir, chunki unga tegishli narsaning mavjudligini egasining suveren irodasi belgilaydi.
Shaxsiy ommaviy munosabatdir. Egasiga tegishli bo'lgan narsaga boshqa shaxslarning birovnikidek munosabati bo'lmasa, mulkdorning unga o'zinikidek munosabati ham bo'lmaydi. Mulkning ijtimoiy munosabat sifatida mazmuni mulkdorning moddiy ne'matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish jarayonida boshqa kishilar bilan majburiy ravishda amalga oshiradigan aloqalari va munosabatlari orqali namoyon bo'ladi.
Demak, mulk ijtimoiy munosabatlar bo‘lib, u moddiy asos va irodaviy mazmun bilan tavsiflanadi. Mulk mulkiy munosabatlar bo'lib, bir qator mulkiy munosabatlarda u ustun o'rinni egallaydi. Biroq, bu mulkni tavsiflash uchun etarli emas. Mulkdorning o`ziga tegishli bo`lgan narsaga nisbatan qasddan harakatlari qanday konkret shakllarda ifodalanishi mumkinligini ko`rsatish zarur. Albatta, biz bunday xatti-harakatlar ro'yxatini tuzish haqida gapirmayapmiz. Bu mumkin emas, chunki, qoida tariqasida, mulk egasi o'z narsasiga nisbatan qonun bilan taqiqlanmagan yoki mulkning ijtimoiy tabiatiga zid bo'lmagan hamma narsani qilishi mumkin. Mulkdorning o'ziga tegishli narsaga nisbatan irodasi unga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etishda ifodalanadi.
Oxir oqibat, bu narsaga nisbatan egasining o'ziga xos harakatlaridir.
Egalikmulkdorning narsa ustidan iqtisodiy hukmronligini bildiradi. Mulkchilik mulkiy munosabatlarning statistik ma'lumotlarini, narsalarning shaxslar va jamoalarga biriktirilishini ifodalaydi.