“Iqtisodchilarning g'oyalari odamlar o'ylagandan ko'ra muhimroqdir. Darhaqiqat, dunyoni faqat ular boshqaradi Jon Meynard Keyns

Qiymat qonunining funktsiyalari. Qiymat qonuni quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
Birinchi funktsiya- ijtimoiy zaruriy mehnat xarajatlarini shakllantirish orqali ijtimoiy mehnat hisobini amalga oshirish.
Ikkinchi funktsiyaqonun mehnatni ishlab chiqarishning turli sohalari o'rtasida taqsimlanishini ta'minlashdan iborat. Bozor narxlarining qiymat atrofida tebranish mexanizmi orqali ishlab chiqarish omillarining xalq xo’jaligining bir tarmog’idan boshqasiga to’lib ketishi va harakati sodir bo’ladi, turli tovarlar ishlab chiqarish hajmi o’rtasidagi nisbat tartibga solinadi.
Uchinchi funktsiya- rag'batlantiruvchi. Qiymat qonuni ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishni rag'batlantiradi. Agar individual mehnat xarajatlari ijtimoiy zaruriy xarajatlardan oshsa, tovar ishlab chiqaruvchisi buzilmasligi uchun ushbu xarajatlar miqdorini kamaytirishi shart. Tadbirkorlar shaxsiy mehnat sarfini kamroq sarflagan holda mahsulot ishlab chiqarishga intiladi, bu esa ushbu narxlarda bir qator iqtisodiy afzalliklarni beradi - tovarlarni
tezroq sotish, ko'proq daromad va foyda. Ma’lumki, foyda ilmiy-texnika taraqqiyotini tezlashtirish asosida ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirishning ob’ektiv rag‘batidir.
To'rtinchi funktsiya - taqsimlovchi, ijtimoiy mahsulotni hududlar va korxonalar o'rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash narxlar yordamida amalga oshirilganda.
Beshinchi funktsiyaqiymat qonuni shundan iboratki, uning asosida tovar ishlab chiqaruvchilarning tabaqalanishi sodir bo'ladi. Tovar ishlab chiqaruvchilar uchun individual mehnat xarajatlari bir xil emas. Tovarlarni sotishda o'zlari uchun ijtimoiy zarur bo'lganlardan past bo'lgan tovar ishlab chiqaruvchilar o'zlarini qulay holatda topadilar - ular qo'shimcha daromad oladilar. Aksincha, ularning shaxsiy xarajatlari ijtimoiy zaruriyatdan yuqori bo'lgan va mehnat xarajatlarini qoplay olmaydigan, zarar ko'rganlari ko'pincha bankrotlikka uchraydi, bankrot bo'ladi.
Shunday qilib, qiymat qonuni:
1. Bu shaxsiy mehnat xarajatlari ijtimoiy zaruriydan past bo'lgan ishlab chiqaruvchilarni rag'batlantiradi.
2. U tovar ishlab chiqaruvchilarning individual mehnat xarajatlarining ijtimoiy zaruriy xarajatlarga nisbatiga qarab farqlanishini belgilaydi.
3. Xarajatlarni kamaytirishni rag'batlantiradi.
4. Ishlab chiqarish sohalarida mehnatni taqsimlashni tartibga soladi.
5. U narxlar qonuni sifatida namoyon bo'ladi - narxlar qiymatga asoslanadi. Uning vazifalari narx tannarxga teng bo'lganda ham, ular bir-biridan farq qilganda ham amalga oshiriladi.
6. Ishlab chiqarish nisbatlarini tartibga solish uchun tannarx yoki bozor mexanizmining asoslarini yaratadi.
Qiymat qonunining harakatini mutlaqlashtirib bo'lmaydi, chunki uning roli bozor tizimi boshqaruvga ega cheklangan tabiat. Ushbu qonun tovar ishlab chiqaruvchisi, sotuvchisi xatti-harakatlarining iqtisodiy motivlarini ishonchli tarzda tushuntiradi. Biroq, faqat ushbu qonun doirasida qolgan holda, boshqa bozor sub'ekti - xaridor, iste'molchining iqtisodiy xatti-harakatlarini tushuntirish qiyin va ba'zi hollarda imkonsizdir. Haqiqatan ham: tovar ishlab chiqaruvchi o'z mahsulotini sotishda uni barcha xarajatlarini to'liq qoplaydigan va maksimal foyda keltiradigan narxda sotishni xohlaydi. Binobarin, uning xulq-atvorining butun mantig'i qiymat qonunining talablari bilan oldindan belgilanadi. Tovar iste'molchisi boshqa holatda bo'ladi: xaridorni ishlab chiqaruvchining berilgan tovar uchun sarflagan xarajatlari unchalik qiziqtirmaydi yoki umuman qiziqtirmaydi, uning iqtisodiy qiziqishi tovarning narxi past, sifati yuqori bo'lishidan iborat. Lekin, eng muhimi, xaridor mahsulotning iste'molchi sifatlarini, uning foydaliligini, o'zi uchun
zarurligini yoki foydasizligini qadrlaydi yoki qadrlamaydi. Buning xatti-harakati
bozor sub'ektini qiymat qonuni talablari bilan tushuntirish mumkin emas. Buning uchun boshqa bozor qonuni - talab va taklif qonunini bilish kerak.