«iqtisod moliya»

Ijtimoiy tizim dinamikasi. Tizimning tinch holatini bayon qilish u haqda to‘la ma’lumot bermaydi. Tizim dinamikasi unga yo‘nalish, xusu-siyatlarining o‘zgarish sur’ati, shuningdek, o‘rganishni taqozo qiladi. To‘g‘ri chiziqli va to‘g‘ri chiziqli rivojlanish manbayi hamda harakat-lantiruvchi kuchlari tizimli dinamikaning tadqiqot predmeti hisoblanadi.

Demak, ijtimoiy tizim dinamikasi tushunchasi ijtimoiy voqelikni o‘rga-nishdagi turli munosabatlarni ifodalaydi. Ijtimoiy tizim dinamikasi voqelik o‘zgarishidagi jarayonlarni, ularning bog‘liqligi, yo‘nalishi va oqibatlarini o‘rganadi. Uning doirasida bu o‘zgarishlarga ta’sir qiluvchi omillar, ijti-moiy munosabatlarga individlarning moslashish qonuniyatlari kiradi.

Tabiatshunoslikda dinamik tizim deganda, tizimning holatini aniqlash mumkin bo‘lgan har qanday obyekt yoki jarayon tushuniladi.

Dinamik tizimlar 2 xil bo‘ladi:

– to‘g‘ri chiziqli dinamik tizim xatti-harakati bir joyda turadigan narsa atrofida (masalan, mayoqning tebranishi) bo‘ladi, u vaqtga bog‘liq emas;

– to‘g‘ri chiziqli bo‘lmagan tizim barqaror va beqaror statsionar ho-latga ega. Barqaror statsionar holat tizimning o‘ziga xos, beqaror statsionar holat tizimdagi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.

To‘g‘ri chiziqli bo‘lmagan tizim tushunchasi ko‘p variantlilikni, taraq-qiyotni va orqaga qaytmaslikni o‘z ichiga oladi.

Jamiyat rivojining asosiy manbayi kishilarning xatti-harakatida mujas-samlangan energiyadir. U jamiyatning institutsional va madaniy tizimida o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar ichki o‘z-o‘zini tartibga so-lish va nazorat qilish mexanizmi yordamida amalga oshiriladi.

Murakkab tizimlarda evolutsiya va involutsiya, integratsiya va dez-integratsiya namoyon bo‘ladi. Masalan, qadimgisivilizatsiyalar asrlar da-vomida gullab-yashnadi va halokatga uchradi. A.Toynbi so‘nggi 3000 yil ichida bo‘lgan 21 sivilizatsiyani o‘rganib, o‘rtacha progressiv taraqqiyot o‘rtacha regressiv taraqqiyotga o‘tishini ko‘rsatadi. Sivilizatsiyalar, ular-ning rivojlanishi, inqirozi to‘xtovsiz va to‘planib boradigan tarzda namo-yon bo‘ladi.