Io’zbekiston resublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

IO’ZBEKISTON RESUBLIKASI OLIY VA O’RTA

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI

“Mashinasozlik texnologiyalari” kafedrasi

Mustaqil ish

Mavzu: Texnologik jarayonlar

Guruh : 1-18 MT

Bajardi:. Nomozov S

Qabul qildi: Sadulayev.Z

Olmaliq- 2021

TEXNOLOGIКJARAYONLAR

Reja :

Kirish

1)Texnologik jarayonning strukturaviy tuzulishi

2)Texnalogik jarayon,texnalogik amal,texnalogik

o’tish,yordamchi o’tish.

3) Ishchi yurish,yordamchi yurish ,o’rnatish,holat

Kirish

Ishlab chiqarish jarayoni

Ishlab chiqarish jarayoni deb, xom ashyo va yarim mahsulotlarni tayyor mahsulotga aylantirib beruvchi barcha jarayonlar yig’indisiga aytiladi.

Bunga: ishlab chiqarishni tashkil etish, korxona va zavodlarga keltirilgan xom ashyo, yarim mahsulotlarni tashqaridan keltirish, zavod va korxonalar ichida sexdan sexga tashish, quyma, bolg’alangan, shtamplangan, payvandlangan va jihoz turdagi tanavorlarni tayyorlash, mexanik, termik, kimyoviy-termik va jihozishlovlar berish, detallarni o’lchamlari va sifatini nazorat qilish, qism (uzel) vamashinalarni yig’ish, sinovdan o’tkazish, bo’yash, qaytadan detal va qismlargaajratish, qog’ozlarga o’rash, yashiklarga va omborxonalarga joylashtirish, tayyormahsulotlarni buyurtmachi tashkilotlariga jo’natish kabi jarayonlarni o’z ichiga

oladi. Ishlab chiqarish jarayoni korxona va zavodlarning turli uchastka va sexlarida bajariladi.

1

Texnologik jarayonning strukturaviy tuzilishi

Texnologik jarayon (TJ) deb, – ishlab chiqarish jarayonining bir

qismi bo’lib, tanavorga ishlov berish natijasida, uning geometrik

o’lchamlari, shakli va sifati o’zgartirilib, detalning ishchi chizmasida berilgan o’lchamlariga, shakliga va sifatiga mos keltirilishiga aytiladi.

Detallarni tayyorlashda yoki yig’ishda TJ birqancha amallarni o’z ichigaoladi.

Mahsulot tayyorlash yoki yig’ish jarayoniga muvofiq ravishda TA ni quyidagicha tariflash mumkin.

Texnologik amal (TA) deb, – texnologik jarayonning tugallangan qismibo’lib, bitta yoki bir nechta bir vaqtda ishlov beriluvchi yoki yig’iluvchimahsulotlarni, bitta yoki bir qancha ishchilar tamonidan uzluksiz bajaruvchi ishgaaytiladi.

TA ishlab chiqarishni rejalashtirish va uchyotga olishda asosiy birlik bo’libhisoblanadi. Amallarga asoslanib, mahsulot (buyum) ishlab chiqarishning ishhajmi, vaqt me’yori va narxi belgilanib, kerakli sonda ishchilar, jihoz-uskunalar,moslamalar, keskich va o’lchagich asboblar hamda mexanik ishlov berishning tannarxi aniqlanadi. Shu bilan birga ishlab chiqarishning kalendar rejasi hamdasifatni nazorat qilish va ishni bajarish muddati ishlab chiqiladi.

Texnologik amallardan tashqari yordamchi amallar (transport, nazorat,tamg’alash, qirindilarni tozalash va boshq.) o’lcham va sifatni o’zgartirmaydi,ammo TA ni bajarish uchun zarur hisoblanadi.

Texnologik o’tish – ishlov berishdan yoki yig’iluvchi detallarni

birlashtirishdan tashkil topuvchi, qo’llanilgan asbob va yuzalarning doimiyliginixarakterlovchi texnologik amalning tugallangan qismiga tushuniladi. Odatdagimetall kesuvchi dastgohlarda tehnologik o’tishlarni dastgohlarning o’zgarmas ishrejimida bajariladi. Ishlov berish vaqtida tanavorga bitta tehnologik o’tishningichida dastgohning ish rejimining avtomatik ravishda o’zgarishini, TA, raqamlidastur bilan jihozriladigan dastgohlarda ishlov berishda amalga oshirilishigatushuniladi.

Yordamchi o’tish – texnologik amalning tugallangan qismi bo’lib, ishchi vadastgoh harakatlaridan tashkil topib, binobarin, sirtlarning shakli, o’lchamlari vasifati o’zgarishi bilan bog’liq bo’lmay, ammo texnologik o’tish uchun zarur bo’lgan harakatlarga tushuniladi.

Masalan: tanavorlarni o’rnatish, keskich asboblarni almashtirish va h. k. larkiradi.

Ishchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskichasbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib, tanavorningshakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishiga tushuniladi.

Yordamchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskichasbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib tanavorningshakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishi kuzatilmasdan, lekinishchi yurishni bajarish uchun zarur bo’lgan harakatga tushuniladi. Buni saltyurishlar desa ham bo’ladi.

O’rnatish – texnologik amalning qismi bo’lib, ishlov beriluvchi tanavorlaryoki yig’iluvchi yig’ilma birliklarning moslamaga o’zgarishsiz mahkamlanganholatiga tushuniladi.

Texnologik amallar, bir yoki bir necha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.Masalan: tokarlik dastgohida po’lat valikni uch quloqli patronga o’rnatibbitta tarafiga ishlov berib bo’lgandan keyin uni bo’shatib, birinchi ishlov berilgantomoni bilan uch quloqli patronga qaytadan o’rnatib, ikkinchi tomoniga ishlovberilib, TA tugatilsa, TA ikkita o’rnatuvda bajarilgan hisoblanadi va h.k. Yo’ni,TA bitta, ikkita va birnecha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.

Ishchi joy – Mehnat predmetlari joylashgan korxona strukturasiningelementar bo’lagi (u erda ishni bajaruvchilar, ular tomonidan ishlatiluvchitexnologik asbob-uskunalar, konveyerning qismi, vaqtinchalik uskunalar, yukko’taruvchi kranlar joylashtiriladi) (GOST 14.004–83).

Holat (pozitsiya) deb, – moslamaga o’zgarishsiz mahkamlangan ishlovberiluvchi tanavor yoki yig’iluvchi yig’ma birlikning moslama bilan birgalikda,keskich asbobga yoki dastgohning biron qo’zg’olmas qismiga nisbatan egallagan,o’rniga aytiladi. Holat asosan: to’xtab–to’xtab aylanuvchi holatli stollarda (agregatdastgohlarida): chiziqli yoki aylanma harakatlanuvchi konveyerlarda (avtomatikliniyalar, MIT, MIU, MAL va MAI) kuzatiladi. Masalan: bironta oddiy vtulkashaklidagi detal ichki teshigiga to’rt holatli agregat dastgohida ishlov berish kerakbo’lsin

Harakat (priyom) – texnologik o’tuv yoki uning qismini bajarishda, birmaqsadga birlashtirilgan tugallangan ishchi harakatlarining yig’indisi. Masalan,tanavorni moslamaga o’rnatib va tushirib, yordamchi o’tishni bajarishda ketma-ketquyidagi harakatlarni bajarish kerak bo’ladi: yashikdan tanavor olinsin, moslamaga

o’rnatilsin va mahkamlansin, dastgoh ishga tushirilsin. Dastgoh to’xtatilsin,tanavor moslamadan bo’shatilsin va jihoz yashikka solib qo’yilsin va hokazo.

Xulosa:

Mamlakatimiz iqtisodiyotida tub o’zgarishlar amalga oshirilishi,

respublika iqtisodiyoti asosan xom ashyo yo’nalishidan raqobatbardosh mahsulotishlab chiqarish yo’liga izchil o’tayotganligi, mamlakat eksport salohiyatikengayayotganligi ishlab chiqarishning har bir sohasi oldiga yangi vazifalarni

qo’ydi. Jumladan, mashinasozlik sanoatini rivojlantirish, xalqimizni yuqori sifatli,mashinalar va buyumlar bilan ta’minlash mashinasozlik sanoati xodimlari oldidaturgan muhim vazifalardandir.Mashinasozlikda ishlab chiqarish va texnologik

jarayonlar, ularning tarkibiy tuzilishi va asosiy tushunchalari haqida nazariy,amaliy va tajribaviy bilimlarni shakllantirish.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Alikulov D.E., Holiqberdiev T.U., Satarxanov A.I. Mashinasozlik

texnologiyasi kursidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun uslubiy qo’llanma (I-

II qism). T.: ToshDTU, 2007, 85 b.

2. Базров Б.М. Основы технологии машиностроeния, М.: Машино-

строение, 2007, -736 с. илл.

3. Базров Б.М. Модульная технология в машиностроении.-М.: Машино-

строение, 2001,- 368 с., илл.