Iogan sebastyan bax ijodi



Download 0,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/21
Sana25.06.2021
Hajmi0,75 Mb.
#101522
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   21
Bog'liq
Bax haqida

Kvodlibet-qadimgi  poppuri  shaklida  bo„lib  o„z  ichiga  ko„cha  koyda  xirgoyi  qilingan 

quvnoq  kuylar  bilan  chatishtirilgan  asarlar  ketma-ketligini  tashkil  qilgan.  Xazil  xatto 

taniqli  invensiyalar  tarkibida  ham  ko„zga  tashlanadi.  Masalan  fa-major  ikki  ovozli 

invensiyani tinglaganimizda quvonchga to„la ohangli kuy har bir ovozda baralla  o„tishi, 

sol-major invensiyasida esa kompozitor “tovuqni qichqirishlarini” yaratishga intilganligi 

ko„rinib  turadi,  si-minor  ikki  ovozli  invensiya  kompozitorning  orkestr  siyutasida  o„rin 

olgan taniqli “Shutka” (“Xazil”) asari bilan parallel rishtalarni o„rnatishga chorlaydi. 

Biroq ko„plab invensiyalar qatorida jiddiy, go„zal va dard va iztrobga boy uch ovozli sol-

minor,  do-minor,  si-bemol-major  kabi  invensiyalar  ham  bor.  Aynan  uch  ovozli 

invensiyalar  Bax  tomonidan  “simfoniya”  deb  atalgan.  Bugunda  “Simfoniyalar”  deb  biz 

orkestr uchun mo„ljallangan maxsus musiqiy shaklni nazarda tutamiz, ammo kompozitor 

yunoncha  bu  so„z  bilan  “ohangdoshlik”  ma‟nosini  bildirib  asarda  barcha  ovozlarni 

harakati ohangdoshlikda kelishini nazarda tutgan. 

Baxning boshqa turkumi – ―Yaxshi temperatsiya qilingan klavir‖ yanada murakkabroq, 

mazmun va mahorat jihatdan serqirra va rang-barangdir. Bu turkumning xaqiqatdan ham 

Bax  ijodining  qomusi  deb  e‟tirof  etilishi  bejiz  emas.  1722  yilda  yakunlagan  birinchi 

jildning  Kirish  qismida  kompozitor  quyidagi  satrlarni  yozib  qoldirgan:  “musiqa  bilan 

shug„ullanishga shay bo„lgan yoshlarning foydasi uchun mashqlar o„rnida, tajribaga ega 

bo„lganlar uchun ko„ngil xuzuri uchun mo„ljallangan”. 

 

Bu  maqsad  kompozitor  uchun  benihoyat  muhim  bo„lgan  ko„rinadi,  negaki 



leypsigda yashagan davrda u bu turkumning ikkinchi jildini yaratib tugatadi. Birinchi jild 

kabi  u 


yigirma  to'rtta

  ikki  qismli  polifonik  turkumlardan  iborat  bo„lib,  har  biri  alohida 

ijro  etilishi  mumkin.  Turkumga  prelyudiya  va  fuga  kirib  bir  tonallik  ostida  birlashadi. 

Masalan do-major prelyudiya va fuga va x.z. Ya‟ni tadrijiy ravishda xromatizm asosida 




butun  diyez  va  bemol,  major  va  minor  ladlarining  tonalliklari  davrasi  qamrab  olinadi. 

Bunday  ketma-ketlikda  tuzilish  kompozitorning  badiiy  amaliyotga  tempiratsiya 

tizimining barcha tonalliklarini kiritish istagi bilan amalga oshirilgan.

 

Mazkur  tizim,  ya‟ni  temperatsiya  qilingan  qadimda  keng  tarqalgan  tabiiyga  o„rta 



oktavani  12  bir  xil  yarimtonlarga  bo„linishni  nazarda  tutgan.  Tabiiy  tizimda  klavir 

cholg„usi  kichik  son  belgili  tonalliklarda  jaranglanishiga  mo„ljallangan.  Temperatsiya 

tizimi  esa  klavir  cholg„usini  nafaqat  major  va  minorning  barcha  tonalliklarida  chalishni 

balki  odulyatsiyalar  orqali  boshqa  tonalliklarga  erkin  o„tish  yo„llarini  ochib  berdi. 

Temperatsiya  Baxdan  avval  ma‟lum  bo„lgan  biroq  faqat  kompozitor  say  harakati  bilan 

uni  badiiy  amaliyotga  kiritish,  va  undan  avval  kam  qo„llab  ishlatilgan  ko„p  belgili 

tonalliklarni amaliyotga joriy etilishi uchun yo„l ochib berdi. 

O„z oldiga birinchi galda sof amaliy vazifalarni oldiga qo„ygan kompozitor asl san‟atkor 

yondashuvidan  yiroqlashmadi.  U  mazmunan  boy  va  serma‟no  ikki  qismli  polifonik 

turkumning orasida solishtirish turlarining xilma xil yo„llarini ochib berdi. Organ musiqa 

kabi  bu  solishtirish  asosida  erkin  badihalikka  asoslangan  prelyudiyani,  jiddiy  aniq 

yaratish tamoyillariga asoslangan fuga bilan qarama-qarshi taqqoslash usuli asos bo„ldi. 

Ba‟zan  bu  kontrast  prelyudiya  va  fugani  butkul  bir  biriga  o‟xshamasligi,  xususan,  turli 

emotsional,  janr,  tematik,  kuy  mavzular  harakati  va  boshqa  omillar  bilan  farqlanishida, 

ba‟zan  esa  ular  bir  biriga  qardosh  ohanglar  rishtalari  bilan  bog„likligida  namoyon 

qilinadi. 

Agar  organ  polifonik  turkumlar  dabdabalik,  yuqori  mahorat  mohirligi,  konsert  kenglik, 

monumentallik  hos  bo„lsa  klavir  asarlari  xonakilik  tabiati  bilan  farqlanadi.  G„oyaning 

chuqur  va  ifodaviy  aksi  asar  markaziga  qo„ilgan.  Shu  bois,  klavir  turkumlarida 

boshqacha uslubiy usullar kompozitor tomonidan qo„llanilganligi ko„ramiz. Kirq sakkizta 

prelyudiya  va  fugada  Bax  hech  biriga  o„xshamas  ifoda  vositalarni  mohirona  ko„llab 

ishlatadi. 

Yaxshi  temperatsiya  qilingan  klavir  va  kompozitorning  ko„plab  klavir  opuslari  orasida 

Jahon  san‟atining  durdonalariga  aylangan  namunalar  ko„p.  Bir  muncha  murakkab,  shu 

bois  kam  ijro  etiluvchi  polifonik  asarlarini  kompozitor  ijrdining  yakuniy  bosqichida 

Leipsigda  yaratgan.  Bularga  partitalar,  “Goldenbergli

2

  variatsiyalar”,  “Musiqiy  tuhfa”, 



“Fuga  san‟ati”  kabi  yuksak  professional  ijrochilik  mahoratga  da‟vogarlik  kilgan  srlar 

kiradi. Bu asarlar ham klavir ham organ variantida bizgacha saqlanib qolgan. 

Kompozitorning  orkestr  uchun  asarlar  ko„p  bo„lmasada  ijodiy  izlanishlar  borasida 

e‟tiborga  loyiq.  Ma‟lumki  kompozitorni  hayoti  davomida  orkestr  bilan  ko„p  ishlash 

to„g„ri  kelgan.  Kyotenda  uning  tassarufida  ajoyib  orkestr  bo„lgan,  shu  yerlik  hokim 

Leapold  Angal-Ketenlik  ham  klavesin,  skripka,  viola  da  gamba  cholg„usida  chalgani 

ma‟lum.  Shaxsan  san‟at  rahnamosini  o„zi  turli  kecha,  bazm  va  tadbirlarda  qatnashishi 

kutilgan.  Bu  tadbirlar  uchun  musiqani  kompozitor  yozib  o„zi  bu  tadbirlarni  rahbari 

bo„lgan.  Aynan  shu  bois  bu  yerda  skripka  solo  uchun  sonata  va  partitalar,  violonchel 

                                                                 

2

  Goldberg,  mohir  klavisinchi  Baxning  shogirlaridan  biri  bо„lib,  о„z  vaqtida  graf 



Keyzerling kо„lida xizmat qilgan. Kechalari u uyqusizlikka duchor bо„lgan grafni musiqa 

bilan kо„nglini olishga harakat qilgan. О„z shogirdiga yordam berish niyatida Bax Ariya 

va 

o'ttizta


  variatsiyalardan  tashkil  topgan  asarni  yozib,  uni  Goldbergli  variatsiyalar  deb 

atadi. 



uchun  syuitalar,  orkestr  uchun  Brangdeburg  markgrafi  buyurtmasi  asosida  yozilgan 

“Branderburg” konsertlar yaratildi. 

Bax  cholg„u  asarlarni  kechroq  Leipsigda  ham  yaratadi.  Biroq  bu  yerda  asosiy  janrlar 

o„rnida yangilari vokal – cholg„u janrlar ko„tarildi. Leipsigda avliyo Foma cherkovining 

bosh  kantori  lavozimida  ishlagan  Bax  va  uning  ijodiy  izlanishlari  tabiiy  holda  vokal 

musiqani asosiy izlanishlar maydoniga aylantirdi. Vokal musiqani kompozitor yoshligida 

yaratgan  jumladan,  Arnshtad  va  Myulxauzendagi  davrda  “Pasxali”  va  “Saylovli” 

kantatalar  yaratgan  edi.  So„ng  Kyoten  va  Veymarda  bu  sohadagi  tajribalarni  amalga 

oshirgan. Biroq bu sohadagi samarali ijodiy izlanishlar aynan Leipsigda amalga oshirildi. 

Kompozitor  ijodining  eng  yetuklik  va  yuqori  mahoratga  ko„tarilgan  cho„qqi  davridir. 

Aynan  shu  davrda  Baxning  besh  yillik-300ga  yaqin  diniy  kantatalari  yozildi.  Ular 

cherkovda yakshanba kunlari ijro etishga mo„ljallangan bo„lib, cherkov xizmatidan so„ng 

Yevangeliyaning  ayrim  lavhalarini  tinglovchilarga  havola  etib  uy  fikrlarni  chuqur 

xayoliy olamga sho„ng„ib borishga turtki bergan. 

Kantatalar orasida yakkaxon, xorli, aksariyati – aralash shaklda ijro etiladi. Kantatalar o„z 

ichiga  ariya,  rechitativlar,  ansambl  va  xorlar,  orkestr  va  cholg„u  ansambl  tarkibidagi 

nomerlarni  o„z  ichiga  kiritgan. Ular  mazmun  va  xarakter  bo„yicha  hilma  xil  bo„lib  turli 

emotsional  rang  boyoqqa  bulangan  emotsional  hissiyotlar  palitrasini  namoyon  qiladi. 

Cherkov  uchun  yaratilgan  kantatalar  bilan  bir  qatorda  u 


Download 0,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish