Investitsiya funksiyasi va omillari Reja: Kirish

2.1 Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning investitsiya faoliyatini tashkil etish.

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning investitsiya faolligini ta’minlash vazifalari.

Investitsiya faoliyatini yo’lga qo’yishda har bir mulk egasi, birinchi navbatda o’z manfaatini ko’zlab yagona maqsadga, ya’ni foyda olish va samaraga erishishni rejalashtiradi.

Investitsiya faoliyatini tashkil etishda har bir mulk egasi ishbilarmonlikni, tadbirkorlikni mohiyatini chuqur anglagan holda ish yuritishi lozim. Investitsiya faoliyati bilan shug’ullanuvchi mulk egasi tez o’zgaruvchan bozor iqtisodiyoti va uning ko’pqirrali munosabatlarini har tomonlama anglay bilishi lozim. Investitsiya faoliyatini yuritishda iqtisodiy axborotga tayangan soha bir butun iqtisodiyot va mamlakat miqyosida marketing bililariga ega bo’lishi alohida ahamiyatga ega. Chunki barqarorlashmagan iqtisodiyotda investor pul muomalasi, moliya kredit va banklar, soliq siyosati mohiyatini chuqur bilmay turib, investitsiya faoliyatini tashkil etish tavakkalchilik bilan bog’liq bo’lib, qisqa davr ichidagi inqirozga uchrashi mumkin. Bozor munosabatlari rivojlangan etuk jamiyatda investitsiya faoliyati quyidagi yo’nalishlarda olib boriladi:

fuqarolar, davlatga qarashli bo’lmagan korxonalar, xo’jalik assotsiatsiyalari, jamoa va o’rtoqlik xo’jaliklari hamda jamoa mulkchiligi asosida tashkil etilgan tashkilotlar, nodavlat korxonalari va muassasalari tomonidan; davlatni ma’muriy va boshqaruv bo’linmalari, tashkilotlari hamda davlat

korxonalari va muassasalari tomonidan; chet el fuqarolari, xususiy firmalar, assotsiatsiyalar, kompaniyalar va huquqiy

shaxslari hamda boshqa xorijiy davlatlar va halqaro moliya – kredit muassasalari tomonidan; qo’shma korxona ko’rinishida mahalliy va chet el fuqarolari, huquqiy shaxslar

va davlatlar bilan hamkorlikda.

Mulkchilikni turli shakllarini rivojlanishi, tadbirkorlik va ishbilarmonlikni yo’lga qo’yilishi, jahon iqtisodiy aloqalarini taraqqiy etishi, qo’shma korxonalarni iqtisodiyotni barqarorlashtirishda rolini ortishi investitsiya faoliyatini to’la tashkil etish uchun zarur bo’lgan imkoniyatlarni yaratadi.

Mulkchilikning turli shakllarini vujudga kelishi, o’z navbatida tadbirkorlikning rivojlanishi, chet el kapitalining kirib kelishi investitsiya faoliyatini tashkil etish yo’nalishlarini ham aniqlab beradi.

Bozor sharoitida investitsiya faoliyatini kengaytirish va rivojlantirish jismoniy, huquqiy shaxslarni va davlatni, foyda olish maqsadida tadbirkorlik, ishbilarmonlik va boshqa faoliyatlarini qaytadan tiklashga qaratilgan. Bu boradagi asosiy maqsad investitsiya faoliyatini tashkil etib iqtisodiyotni inqirozdan olib chiqish, uni barqarorlashtirish, dunyo bozoriga kirib borish, jahon xo’jalik aloqalarini mustahkamlash va aholi turmush darajasini yaxshilashdir.

Bozor iqtisodiyotida investitsiya faoliyatini moliyalashtirish investorlar tomonidan moliyaviy resurslarni jalb qilish yo’li bilan kreditlar evaziga, muomalaga, qonunchilikda belgilangan holda, qimmatli qog’ozlar va zayomlar chiqarish hisobiga olib boriladi. Davlat mulkini xususiylashtirish tufayli mamlakat miqyosidagi manbalar hisobiga, turli mulk egalarining mablag’lari, yangidan tashkil etilayotgan fondlarni ulushi, chet el investitsiyalari orqali olib boriladi. Albatta, bu borada har bir mamlakatning investitsiya siyosati hal qiluvchi rolni o’ynaydi. Investitsiya manbalarini tashkil etishda mamlakat iqtisodiyotini barqarorligi, milliy valyuta birligini konvertatsiyalanishi, tashqi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi, aholi ehtiyojini ishlab chiqarish hisobiga qondirilishi va boshqalar muhim rol o’ynaydi.

Bozor munosabatlarini rivojlantirish davlat tomonidan olib boriladigan ichki moliya siyosatiga chambarchas bog’liqdir. Moliyaviy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash hamda u yoki bu yo’nalishda sarflash va jamg’arish mamlakatda qabul qilingan va amaliyotda faoliyat ko’rsatayotgan taqsimot tizimiga bog’liqdir. Qonunchilikni rivojlanishi, adolatli qonunlar qabul qilinishi va ularni hayotga tatbiq etilishi bozor munosabatlarining rivojlantirishga, tadbirkorlik, ishbilarmonlikni keng ko’lamda tarqalishiga qaratilsa investitsiya manbalari tarkibida davlat mablag’lari kamayishi hisobiga boshqa mulkdorlar mablag’lari o’sib boradi. Ishlab chiqarish munosabatlarini to’g’ri yo’lga qo’yish va davlatning samarali moliya siyosatini yuritish alohida ahamiyatga egadir. Xorijiy kapitalni kirib kelish darajasi ustun darajada mamlakatni olib borayotgan moliya siyosatiga

(fiskal siyosati) bog’liqdir.

2.2 Investitsiya siyosati: uning mazmuni, roli, asosiy yo’nalishlari va amalga oshirish bosqichlari.

Davlat investitsiya siyosati - bu iqtisodiyotning ustivor tarmoqlarini rivojlantirish, qo’llab-quvvatlash, markazlashgan investiyatsiyalash jarayonidan nomarkazlashgan investitsiya jarayoniga o’tish, ustivor investitsion loyihalarni qo’llab quvvatlashga qaratilgan mexanizm, uslublar yig’indisi hisoblanadi. Davlat investitsiya siyosatini amalga oshirishda ko’proq ustivorlik kichik biznes sub’ektlari, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar tuzishga qaratiladi. Davlat investitsiya siyosati mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, muammolarni tezkorlik bilan hal qilish va shu asosda investitsiya ishtirokchilarining erkin harakat qila olishlari uchun qulay iqtisodiy, investitsion muhit yaratishga qaratilgan.

Davlat investitsiya siyosatining ustivor yo’nalishlari deb quyidagilar hisoblanadi:

• 
  investitsiyalar, ular harakatlanishi, investitsiya faoliyati ishtirokchilari munosabatlari, ularni tartibga solib turish bo’yicha qulay huquqiy bazani yaratish, amaldagi qonunchilik-huquqiy bazasini takomillashtirish;
  
• 
  iqtisodiy tub islohotlarni amalga oshirish, maqsadli investitsion siyosatni yurgizish;
  
• 
  investitsion jarayonni yaxshilash va barcha investitsion jarayon ishtirokchilarining faolligini oshirish, xorijiy investitsiyalarni jalb etish;
  
• 
  davlat boshqaruv organlari, hukumat tashkilotlarining nazorat etish funktsiyalarini yanada takomillashtirish.
  

Hozirgi kunda O’zbekistonda iqtisodiyotning barcha sohalarida o’zgarishlar, tarkibiy islohotlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita mamlakatdagi investitsion jarayon, Davlatning investitsion siyosati, uning ustivor yo’nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsion faolligiga bog’liq. Mustaqillikning qisqa davrida investitsion faoliyatni oshirish, uni kuchaytirish borasida qator amaliy chora-tadbirlar o’tkazildi, investitsion faoliyatni tartibga solib turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari chiqarildi va hayotga tadbiq qilinmoqda.

O’tgan yillar mobaynida olib borilgan ijobiy investitsion o’zgarishlar natijasida mamlakatimizda qator investitsion ob’yektlar ishga tushirildi. Bularga misol sifatida, Asakadagi UzDeuavto, Navoiydagi Zarafshon Nyumont, Samarqandagi Samkochavto, Toshkent viloyatidagi UzDongju, Buxorodagi neftni qayta ishlash korxonalarini keltirish mumkin.

O’zbekistonda Davlat investitsiya siyosati rivojlanishi quyidagi IV bosqichni o’z ichiga oladi.

1-bosqich: 1991-1994 yillar, 2-bosqich: 1995-2003 yillar; 3-bosqich: 2003- 2008 yillar, 2008 y. - hozirgi davr.

1-bosqichda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirildi:

• 
  turli mulkchilik shakllarini yaratish borasidagi investitsion jarayon nomarkazlashtirish tadbirlar amlga oshirila boshlandi;
  
• 
  xususiy moliyalashtirish manbalariga ega bo’lmagan ijtimoiy ahamiyat kasb etuvchi ob’ektlarni byudjetdan moliyalashtirish saqlab qolindi; - xususiy mulkchilikni joriy etish tadbirlari olib borildi.
  

2-bosqichda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirildi:

• 
  qonunchilik bazasi yaratildi;
  
• 
  konkurs asosida loyihalarni moliyalashtirishga o’tildi;
  
• 
  xorijiy investitsiyalarni jalb etish chora-tadbirlari amalga oshirila boshlandi;
  
• 
  iqtisodiyotning real sektoriga investitsiyalar kiritilishi kuchaytirildi;
  
• 
  investitsion loyihalarni amalga oshirishda turli moliyalashtirish manbalari qo’llanila boshlandi.
  

3-bosqichda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirildi:

• 
  valyuta munosabatlari va operatsiyalari liberalizatsiyalashtirilildi;
  
• 
  xorijiy investorlarning huquqlarini himoya qilish va ular manfaatlarini himoyalash bo’yicha muhim hujjatlar qabul qilinindi;
  
• 
  korxonalarning texnik qurollantirilishi kuchaytirilildi;
  
• 
  eksportga mo’ljallangan va import o’rnini qoplovchi mahsulotlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan loyihalarni moliyalashtirishga ustivorlik berilildi.
  

4-bosqichda quyidagi chora-tadbirlar oshirilmoqda va rejalashtirilgan:

• 
  inqirozga qarshi choralar qo’llanilmoqda;
  
• 
  banklarning investitsion faolligi kuchaytirilmoqda;
  
• 
  erkin iqtisodiy hududlar tashkil etilmoqda;
  
• 
  valyuta bilan bog’liq ishlar muvofiqlashtirilmoqda; - investitsiya faoliyatlari takomillashtirilmoqda.