“инвестицион лойихалари тахлили” фанидан

“ИНВЕСТИЦИОН ЛОЙИХАЛАРИ ТАХЛИЛИ” фанидан

ОРАЛИҚ НАЗОРАТИ
САВОЛ:

1. 
   Лойиҳанинг ҳаёт цикли.
   
2. 
   Инвестиция лойиҳасининг бизнес режаси.
   

1. 
   САВОЛ: Лойиҳанинг ҳаёт цикли.
   

Ishlab chiqarish yo’nalishidagi investitsiya loyihasini tayyorlash va hayotga tadbiq etish uzoq vaqt davomida amalga oshiriladi. Bunda investitsiya loyihasi g’oyadan, to moddiy yuzaga chiqishgacha bo’lgan jarayonni bosib o’tishi kerak. Har qanday loyiha agar u amalga oshirilmasa, unchalik ahamiyatga ega bo’lmay qoladi (ahamiyati, samarasi real hayotda bilinadi). Rejali iqtisodiyot davrida kapital qo’yilmalar ob’ekti qurilib, ishga tushirilsa, u tugallangan hisoblanar edi. Lekin, bozor munosabatlari sharoitida loyihani amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan umumiy xarajatlar va loyiha amalga oshirilishidan keladigan daromadga katta e’tibor beriladi. Loyihani amalga oshirish bir qancha tadbirlarni amalga oshirishni taqazo etadi. Masalan: loyihani texnik iqtisodiy asoslash va ishchi loyihani ishlab chiqish, shartnomalar tuzish, loyihani moliyalashtirishni tashkil etish, resurslar ta’minoti, ob’ektni qurish va uni ekspluatatsiyaga topshirish va boshqalar. Loyihani amalga oshirish jarayonida unga tuzatishlar kiritish birmuncha qiyinroqdir. Biroq, TIAni ishlab chiqishda buning imkoni mavjud. Masalan, tanlangan joy, qurilgan bino, olingan texnologiya, yetarlicha o’rganilmagan holda bozorga chiqish kabilar. TIA loyihaning umumiy sxemasini aks ettiradi, ifodalaydi. Umuman olganda, loyihani amalga oshirish va uni tugatish oralig’idagi davr investitsiya jarayoni deb ataladi. Investitsiya (sikli) jarayonini 4 ta bosqichga (fazaga) bo’lish mumkin va ularning har birining o’z maqsad va vazifalari bor:

1. Investitsiyalashdan oldingi faza. Investitsiya loyihasi bo’yicha dastlabki izlanishlardan, to uni amalga oshirish bo’yicha qaror qabul qilunguncha bo’lgan davr. U bir qancha bosqichlarni o’z ichiga qamrab oladi: - investitsiya imkoniyatlarini aniqlash; - loyihalarning muqobil variantlarining maxsus usullaridan foydalangan holda tahlillarni olib borish va loyihani tanlab olish;

- loyiha bo’yicha xulosa; - investitsiyalash to’g’risida qaror qabul qilish. Mazkur fazada investitsion dastavval g’oyani shakllantirish zarur. Investitsiya loyihasi g’oyasi bozorda tovar va xizmatlarga bo’lgan talabning qondirilmaganligi bilan bog’liq holda, shuningdek, bo’sh pul mablag’lari mavjudligi, tadbirkorlik qobiliyati va uning amalga oshirilishi xohishi va shu kabilarning paydo bo’lishi bilan bog’liq holda amalga oshiriladi.

2. Investitsiyalash fazasi. Bu fazada investorlarga investitsiyalsh hajmi va muddatlarini aniqlash imkonini beruvchi strategik rejali qarorlarni, shuningdek, loyihani moliyalashtirishning optimal rejasini ishlab chiqish amalga oshiriladi (loyihalashtirish, pudrat asosida qurilish-montaj ishlarini olib borish uchun shartnomalar imzolash va qurilish-montaj ishlarini olib borish, kapital qo’yilmalarni amalga oshirish).

3. Ishlab chiqarish (operatsion) fazasi. Korxona xo’jalik faoliyatining yuritilishi. Bunda xom ashyo va materiallar sotib olish, ishlab chiqarishni amalga oshirish, mahsulotni bozorga olib chiqish, marketing izlanishlarini olib borish, raqobatchi, iste’molchilar tarkibi va munosabatlarining o’zgarishi omillarini o’rganish, yangi bozorlarni kashf etish, reklama vositalarini kuchaytirish tadbirlari kabilar amalga oshiriladi (yangi mahsulot, to’lov qobiliyati, sifat va baho o’zgarishi, korxona imidji, korxona mahsulotlari qalbakiligi to’g’risida axborot). Bu fazada hamkorlar bilan bevosita va o’zaro hisoblashish amaliyoti yuz beradi va shunga bog’liq holda ishlab chiqarish tashkil etiladi va uning natijalariga ta’sir ko’rsatiladi (jumladan, mol yetkazib beruvchilar, pudratchilar, xaridorlar, vositachilar, davlat, ta’sischilar, tijorat banki, sug’urta kompaniyasi va shu kabilar bilan). Buning oqibatida mazkur investitsiya loyihasining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash imkonini beruvchi pul oqimi va uning harakati yuzaga keladi.

4. Likvidatsion faza. Investitsiya loyihasini amalga oshirish oqibatida likvidatsiya amalga oshirilishi yuz bergandagi jarayon hisoblanadi. Bu fazada investorlar va ob’ektdan foydalanuvchilar asosiy vasitalarning amortizatsiya bilan birgalikdagi qiymatini aniqlaydi, uning mumkin bo’lgan bozor qiymatini baholaydi, ularni sotish yoki hisobdan chiqarish asoslarini o’rganib chiqadi. Likvidatsiyaning kelib chiqishiga investor rejasining o’zgarishi, loyihani amalga oshirishda mablag’larning yetishmasligi yoki maqsadsiz ishlatilishi, hisobkitoblarning noto’g’ri olib borilganligi va unda yo’l qo’yilgan xatolar, boshqa muqobil loyihalarning paydo bo’lishi va boshqa omillar sabab bo’lishi mumkin. Agar loyihani yangilash g’oyasi, ehtimolligi, imkoniyati paydo bo’lgan bo’lsa, u holda loyihani tugatish, korxonani yopish jarayoni loyihaning tashkiliy strukturasini keyingi yangilash va ishni yangidan boshlash imkoniyatlari ko’rib chiqilishi lozim. Investitsiyalashdan oldingi va investitsiya bosqichi investitsion loyihalashtirishga, ishlab chiqarish bosqichi esa maxsus tashkiliy tartib qoidalariga (ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish, rejalashtirish, moliyalashtirish, tahlil, menejment va boshqalar) taalluqlidir. Sanoatga ta’luqli bo’lgan investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish yuqorida ta’kidlab o’tilgan uchta bosqichdan iborat jarayon tariqasida taqdim etilishi mumkin. Ularning har biri maslahat berish, loyihalashtirish, ishlab chiqarish kabi faoliyatlarni o’zida mujassamlashtirgan bo’lishi kerak.

2.