«интернаука» Научный журнал №8(231) Март 022 г. Часть Издается с ноября 2016 года Москва 2022 ббк 94 И73 Председатель редакционной коллегии: Еникеев Анатолий Анатольевич

Жаурулардың алдын алу 
Жеке гигиена ережелерін бұлжытпай орындау, 
жұқпалардан қорғану тәсілдерін білу, алдын алу 
екпелерін уақытымен қабылдау. 
Зиянды әдеттерден алшақ болу 
Темекі шегуден , ішімдіктен, есірткі және уытты 
заттардан бас тарту. Бұл зиянды әдеттер организмге 
әсер етіп, денсаулыққа зиян келтіреді. 
Күйзеліс (стресс) пен кикілжіңді болдырмау 
Бұл адамның өз күйін анықтай білу, көңіл-
күйдің денсаулыққа әсерін білу, адамдар арасында 
тіл табыса білу, қарым-қатынас жасай білу, көңіл-
күйін басқара білу - бұның бәрі психикалық 
денсаулықты қорғауға мүмкіндік жасайды.
Экологияның денсаулыққа әсері 
Адам организміне қоршаған орта факторларының 
әсері туралы білім, қоршаған орта факторларының 
зиянды әсерінен қорғай білу денсаулықты сақтауға 
және түрлі ауруларды болдырмауға жәрдемдеседі. 
Қанша денсаулықты сақтап жатқан күннің өзінде 
қазір кең таралған ауру түрлері бар. Олардың ең 
танымалы Жіті респираторлық вирустық инфекция 
(ЖРВИ) - әлемдегі тұмауды біріктіретін аурулардың 
ең кең тараған тобы тұмау, парагрипп, 
респиреспираторлық-синцитиалдық 
инфекция, 
риновирусты және аденовирусты инфекция, басқа 
жоғарғы тыныс алу жолдарының талаурамалы 
қабынбалары. Даму үдерісінде вирустық ауру 
бактериялық инфекцияға асқынуы мүмкін. 
ЖРВИ- бұл төрт ортақ белгілерді біріктіретін 
аурулар тобы. 
1. Олардың барлығы жұқпалы болып табылады. 
Олардың вирусын тудырады; 
2. Ауру қоздырғыштары ағзаға ауа-тамшы 
жолдарымен – тыныс алу ағзалары арқылы келеді; 
3. ЖРВИ кезінде бірінші кезекте тыныс алу 
ағзалары зардап шегеді. Ауруды тегіннен 
респираторлық, яғни «тыныс алуға қатысты» деп 
атаған жоқ; 
4. ЖРВИ тез таралады және көпке созылмайды. 
Қоздырғыштар жөтелу, түшкіру, сөйлесу кезінде 
ауа арқылы науқас адаммен байланыс жасаған 
кезде жұғады. 
ЖРВИ-дің орнын COVID-19 келіп ығыстырды . 
Коронавирус ауруының пандемиясы 2019 жылы, 
желтоқсан айының ортасында орталық Қытайда 
орналасқан Хубэй провинциясына кіретін Ухань 
қаласының Хуанань жануар мен теңіз өнімдері 
базарында болған тұрғындары түсініксіз пневмонияға 
шалдыққаны анықталған кезден басталды. 
Осыдан кейін Қытай ғалымдары коронавирустың 
жаңа түрін анықтады – SARS-CoV-2. Оның 
генетикалық құрылымы ауыр жіті респираторлы 
синдромды (атипті пневмония деген атаумен 
танымал) қоздыратын SARS-CoV вирусына 70% 
ұқсайтыны белгілі болды. Осылайша олар карта 
құрып, жаңа вирустың генетикалық құрылымын 
анықтады. Яғни, вирус Қытайдан басталып кең 
таралу нәтижесінде біздің Қазақстанғада жетті. 
Халық даналығына сүйенсек тура осы ковид 
кезіндегідей емі табылмаған шақты өткергендері 
туралы мәлімет табамыз .Осыдан көп жыл бұрын 
талай адам қызылша ауруынан қырылған деседі 
,себебі ол кезде қызылша ауруының емі болмаған 
.Дәл сол сияқты эпидемия енді басталған ешқандай 
емі болмаған соң талай адам қырылды . Мына 
знрттемені жазу мақсатым эпидемия уақытында тек 
дайын емді күтпей ,өзін сақтау шараларымен бөлісу 
Себебі ,эпидемия әлі де жалғасуда .
Сақтансан сақтайды деп бекер айтпаған қазақ 
даналары. 
Әр адамға ауадай қажет сипаттың бірі - сақтық. 
Ол сипат адам өмірінде үлкен өзгерістер жасай 
алады. 
Мүмкіндігімше сол жайлы баяндап көрейін. 
Адамның өз денсаулығына қатысты сақтанбауы, 
болашақта ауру-сырқаттарға тап болуына себеп. 
Мысалы: 

Салқын күндері жұқа киіммен жүруі (суықтан 
болатын ауруларға әкелуі, белсіздік пен бедеулік); 

Тағамды тым ыстық күйде жеуі, ішуі(асқазан 
ауруларына әкелуі мүмкін); 

Ұзақ уақыт аш жүру немесе артық 
тамақтану(асқазан ауруларына, артық салмаққа 
әкелуі мүмкін); 
Қорытындылай келе ,дене жаттығулары адам 
уйде отырып өзің шынықтыруының басты түп 
қазығына айналғандығын ашып айтқым келеді. 
Шынықсаң шымыр боларсын .