Журнал «Интернаука»
№ 8 (231), 2022 г.
32
бірлігінен
жоғары
өнім
беретін
өсімдік
шаруашылығын дамытудың кезек күттірмейтіні
анық.
Өнімділікті қалыптастыру мен өсімдіктердің
жалпы өнімділігін арттыруда фотосинтез жетекші
рөл атқарады[6,б.7]
Фотосинтез – жарық энергиясының әсерінен
құрамында
хлорофилл
бар
жасушаларда
бейорганикалық заттардан органикалық заттардың
түзілу
процесі.
Фотосинтез
процестері
хлоропаластары бар ұлпаларда, негізінен фотосинтез
процестерінің көпшілігін құрайтын жапырақта өтеді.
Бұл ұлпа хлоренхима
немесе мезофилл деп
аталады[7].
Фотосинтездің әсер ету спектрі хлорофиллдің
жарықты сіңіру спектріне байланысты және де
қарқындылығы жарықтың қарқындылығы артқан
сайын артады. Фотосинтетикалық үрдістердің жүруі
өсімдік жапырақтарындағы фотосинтетикалық
пигменттердің
мөлшеріне
тікелей
байланысты[8,б.59].
Жоғары
сатыдағы
өсімдіктердің
негізгі
хлорофиллдері хлорофилл а және хлорофилл b болып
табылады. Хлорофилл а негізгі фотосинтетикалық
пигмент, хлорофилл b қосымша. Хлорофилл b
хлорофилл a пигментіне энергияны жинап,
тасымалдау арқылы көмектеседі.
Фотосинтез – биосферадағы сыртқы көз – Күн
есебінен биосфера энергиясының артуына әкелетін
және өсімдіктердің де, іс жүзінде барлық
гетеротрофты организмдердің де өмір сүруін
қамтамасыз ететін жалғыз процесс[9,б.135].
Шектеулі ауылшаруашылық жерлері және өсіп
келе
жатқан
адам
саны
жағдайында
фотосинтетикалық
белсенділікті
арттыру
өте
маңызды.
Фотосинтез
біздің
тағамның,
талшықтардың және көптеген пайдалы заттардың
көзі болғандықтан ғана емес, сонымен қатар
Жердегі барлық дерлік тіршілік оған тікелей немесе
жанама тәуелді болғандықтан өте маңызды процесс.
Өсімдіктер, балдырлар және цианобактериялар
көмірқышқыл газынан (CO2) және судан (H2O)
органикалық молекулаларды (мысалы,
глюкоза
(C6H12O6), қант, крахмал) генерациялау және
атмосфераға оттегін (O2) шығару үшін жарық
энергиясын пайдаланатын оттегі фотосинтезаторлары
болып табылады[10].
Қоршаған ортаның барлық факторлары: климат,
топырақ, биотикалық факторлар, бір-бірімен өзара
әрекеттеседі ауылшаруашылығы дақылдарының өсуі
мен өндірісіне әсер етеді. Қоршаған ортаның
қолайсыз экологиялық факторлары өмір сүруге,
биомасса өндірісіне және негізгі азық-түлік
дақылдарының өнімділігіне 70% дейін теріс әсер
етеді және бүкіл әлем бойынша азық-түлік
қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. [11,б.5].
Биомассаның жинақталуы мен егіннің түзілу
заңдылықтарын
зерттеу
қоршаған
орта
факторларының өсімдіктердегі физиологиялық және
биохимиялық процестердің қарқындылығы мен
сипатына айтарлықтай әсер етуі мүмкін
екенін
көрсетті, бұл негізінен түпкілікті өнімділікті
анықтайды[12,б.69].
Дегенмен, біз абиотикалық организмдердің
белгілі бір жағдайына төзімділікке жауапты генді
белсендіру жиынтығының нақты анықтамасынан
әлі алыспыз. Өсімдіктер көптеген абиотикалық және
биотикалық стресспен төтеп берулері қажет екенін
ескерсек, бұл жағдай күрделене түседі. Мысалы,
бидай өркенінің ассимиляциялық белсенділігінің
ерекшеліктерін біле отырып, өсімдіктердің
биологиялық және шаруашылық-құнды белгілерін
арттыруға болатын маңызды кезеңдерді анықтауға
болады[13,б.864].
Астық шығымының қалыптасуы негізінен дәннің
толысуы сатысындағы фотосинтетикалық өндіріске
байланысты және биомасса мен астық өнімділігіне
әсер етеді.
Өсімдіктердің дән салуы кезінде жоғарыдан
санағанда екінші және үшінші орналасқан жалауша
жапырақтар функционалдық жапырақтар болып
есептеледі. [14].
Осылайша, дәннің толысуы кезінде жалауша
жапырақтарының фотосинтетикалық сипаттамаларын
зерттеу олардың физиологиялық күйін және өсімдік
шаруашылығындағы
өнімділік
потенциалын
түсінуге көмектеседі[15,б.440]
Дәнді дақылдарды өсірудің қазіргі заманғы
технологиялары ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің
қолайсыз экологиялық жағдайларға төзімділігін
арттыру үшін, топырақтан қоректік заттардың
сіңуін күшейту, өсу және даму процестерін реттеу,
ақуыз биосинтезін арттыру және басқа да
сол
сияқты құбылыстар үшін физиологиялық активті
заттарды қолдануды қарастырады. Бұл соңында
метаболизмнің өзгеруіне алып келеді[16,б.51].
Физиологиялық белсенді заттардың көмегімен
өсімдіктердің өсуі мен дамуын реттеу онтогенездің
жеке кезеңдеріне әсер ету мүмкіндігін береді,
нәтижесінде, өсімдік организмінің генетикалық
потенциалын жоғарылатуға болады. Соңғы жылдары
адам мен қоршаған орта үшін қауіпсіз физиологиялық
белсенділіктің кең ауқымы бар өсу стимуляторларын
әзірлеуге және қолдануға көп көңіл бөлінуде
[17,б.24; 18,30].
Do'stlaringiz bilan baham: 
