International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Olga Dimitriou
Thessaloniki, Greece; 
[e-mail]
Συνθήκες υγιεινής στην ιδιωτική κατοικία του Μυστρά (13ος -14ος αι. μ.Χ.)
Στην πόλη του Μυστρά, στην Πελοπόννησο, που συνοικίστηκε το δεύτερο μισό του 13ου αι. 
μ.Χ., σώζονται ερείπια κατοικιών που μαρτυρούν μεγάλο αριθμό αστικών ανέσεων, σε αντίθεση με 
τις κατοικίες άλλων γειτονικών ή μη περιοχών της αντίστοιχης περιόδου. Πρόκειται προφανώς για 
οικίες των αρχόντων, που βρίσκονται στην Άνω Χώρα, κοντά στο συγκρότημα των ανακτόρων. 
Χαμηλότερα έμεναν οι απλοί πολίτες, για τις κατοικίες των οποίων δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία.
Ερευνήσαμε τέσσερις οικίες που χρονολογούνται όλες τον 13ο-14ο αι. μ.Χ.: 
α. Αρχοντικό Α ή «Μικρό Παλάτι», που βρίσκεται στην Ανω Χώρα, δυτικά της εκκλησίας του 
Αγ. Νικολάου.
β. Αρχοντικό Η, που βρίσκεται πάνω από την πύλη της Μονεμβασιάς, αριστερά της εισόδου. 
γ. Αρχοντικό Ο, που βρίσκεται στη συνοικία της Μητρόπολης, με ισόγειο και όροφο.
δ. Αρχοντικό στην Άνω Χώρα, που βρίσκεται απέναντι από τη βόρεια πτέρυγα των Παλατιών, 
με ισόγειο και όροφο.

---

819
Στις οικίες αυτές διαπιστώθηκε αποχωρητήριο, σε άμεση επικοινωνία με ένα σημαντικό 
δωμάτιο της κατοικίας, που αποτελούσε χώρο υποδοχής και συγκεντρώσεων αλλά και καθημερινής 
διαβίωσης, σε μια κόγχη που προεξέχει από το ορθογώνιο της κάτοψης, με θολωτή στέγαση και 
συνήθως ορθογώνιου σχήματος. Σε δυο απ’ αυτές η οπή αφόδευσης βρισκόταν σε δάπεδο κατά 
μια βαθμίδα ψηλότερο από αυτό της αίθουσας ενώ σε όλα συνδέεται με κτιστό αγωγό και στις 
τέσσερεις πλευρές του, έτσι ώστε να υπάρχει μια πυργοειδής διαμόρφωση στην έξω πλευρά, που 
άδειαζε σε υπέργειο στεγανό βόθρο. Στις οικίες που διέθεταν και ισόγειο και όροφο διαπιστώθηκε 
αποχωρητήριο και στα δυο επίπεδα. Το γεγονός ότι χωροθετείται κοντά σε κεντρική αίθουσα του 
σπιτιού και χώρους υποδοχής υποδεικνύει ότι εξυπηρετούσε σαφώς τους ιδιοκτήτες αλλά και τους 
φιλοξενούμενους και επισκέπτες.
Σε καμία απ’αυτές τις κατοικίες δεν υπήρχε δωμάτιο με τρεχούμενο νερό, ούτε ο χώρος του 
αποχωρητηρίου διέθετε. Σε άλλες οικίες, που δεν διέθεταν βόθρο, είναι πιθανό τα λύματα να 
έπεφταν έξω ελεύθερα. Καθώς ο Μυστράς αποτελούσε μια πόλη-κάστρο, με ιδιαίτερες εδαφικές 
συνθήκες και στερούνταν κεντρικής αποχέτευσης, το πρόβλημα αυτό λυνόταν κατά περίπτωση. 
Δεν διαπιστώθηκαν λουτρά δημόσια ή ιδιωτικά, ωστόσο στον Μυστρά υπήρχε ένα από τα ελάχιστα 
υδραγωγεία της περιόδου. Από τις πηγές πληροφορούμαστε ότι κατά τη διάρκεια της βυζαντινής 
περιόδου, όπως και σε άλλες χρονικές περιόδους, χρησιμοποιούνταν φορητά σκεύη, αγγεία 
γυάλινα, λίθινα, πήλινα, ασημένια και χρυσά αλλά και καθημερινά αγγεία που προορίζονταν για 
άλλη χρήση, τα οποία είτε κάλυπταν το κενό του συγκεκριμένου χώρου ή ήταν και αυτά σε χρήση 
για τις δύσκολες νυχτερινές ώρες. Βέβαια, μια άλλη πρακτική ήταν η χρήση του εξωτερικού χώρου.
Τα σπίτια που εξετάζουμε σαφώς δεν αποτελούν τον μέσο όρο. Προφανώς ανήκαν σε 
προύχοντες και ήταν σε άμεση ή έμμεση σχέση με το συγκρότημα των ανακτόρων, γι’ αυτό και δεν 
μπορούμε να διατυπώσουμε ασφαλή συμπεράσματα για τον τρόπο δόμησης γενικά των οικιών της 
περιοχής. Προφανώς πρόκειται για την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα για τη συγκεκριμένη 
χρονική περίοδο, καθώς η κατασκευαστική τους ποιότητα και δομή είναι αναβαθμισμένες σε σχέση 
με κατοικίες άλλων πόλεων. Η πλειοψηφία των ανθρώπων πρέπει να ζούσε σε στοιχειώδεις ή 
μηδενικές συνθήκες υγιεινής, πιθανότατα χωρίς ιδιαίτερο χώρο αποχωρητηρίου ή λουτρού.