International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Magdalini Parcharidou
Ephorate of Antiquites of Kilkis Prefecture, Kilikis, Greece; 
[e-mail]
Εικόνες του 17
ου
αιώνα από την Άσσηρο Θεσσαλονίκης
Η Άσσηρος, οικισμός στην ύπαιθρο χώρα της Θεσσαλονίκης, αποτελεί χώρο με αρχαιότητες 
χρονολογημένες από την προϊστορική έως τη νεότερη εποχή. Στις γραπτές πηγές ονομάζεται Γ(κ)
ιουβέζνα και μνημονεύεται τουλάχιστον από το 1568/69 και ακολούθως στο 1724-1725, 1752, 
και αρκετές φορές στο 19ο αιώνα, ως μικτός οικισμός με πλειοψηφούν το χριστιανικό στοιχείο. Ο 
ενοριακός ναός που εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες του οικισμού βρίσκεται σε χαμηλό 
λόφο στην άκρη του χωριού και είναι αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία. Η υφιστάμενή του μορφή 
μπορεί να χρονολογηθεί στον 19ο αιώνα. Τυπολογικά, πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική 
με περίστωο, φραγμένο σήμερα, νότια και δυτικά. Η είσοδος στο ναό γίνεται από τη δυτική και 
τη νότια πλευρά του, με τη βοήθεια κτιστής ολιγόβαθμης κλίμακας, στοιχείο που μαρτυρεί την 
παλαιότητά του και την ενσωμάτωση ή ανέγερσή του στη θέση παλαιότερου κτηρίου. 
Στο ναό αυτό καταγράψαμε 122 φορητές εικόνες, 26 μεταλλικά στοιχεία σκευής, 2 παλαίτυπα, 
4 υφάσματα, 1 ενεπίγραφη πλάκα και 1 ξυλόγλυπτο προσκυνητάριο. Η αξιόλογη σκευή του, όπως 
φανερώνει η σώρευση έργων του 18ου, των μέσων του 19ου αιώνα, του δ΄ τέταρτου του 19ου 
και του διαστήματος 1918-1922, τεκμηριώνει ότι στη νεότερη ιστορία του γνώρισε τουλάχιστον 
τέσσερις ανακαινίσεις ή εμπλουτίνσεις του εξοπλισμού του. 
Ιδιαίτερης σημασίας για την ιστορία του παλαιότερου ναού είναι οι φορητές εικόνες του 
αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (Ε34), του Προφήτη Ηλία (Ε38), του αγίου Νικολάου (Ε44) και του 
εφίππου αγίου Γεωργίου δρακοντοκτόνου (Ε46), οι οποίες και αποτελούν το θέμα της παρούσας 
ανακοίνωσης. Οι εν λόγω εικόνες παρουσιάζονται λεπτομερώς και, με βάση εικονογραφικά και 
τεχνοτροπικά κριτήρια προτείνεται να χρονολογηθούν στο 17ο αιώνα, ειδικότερα δε οι τρεις 
πρώτες στο α΄ ήμισυ αυτού, ενώ η εικόνα του αγίου Γεωργίου στα μέσα-β΄ ήμισυ του 17ου αιώνα.
Στον ίδιο αιώνα, ή και στο 17ο-18ο, ανήκουν επίσης οι ασυντήρητες εικόνες με την Παναγία 
βρεφοκρατούσα Ε27 και Ε28, λαϊκότροπα έργα, μακεδονικού πιθανότατα εργαστηρίου, και ο
αρχάγγελος Μιχαήλ (Ε39), και ενδεχομένως η επιζωγραφισμένη σήμερα εικόνα με τη Σύναξη των 
αρχαγγέλων (Ε45).
Συνοψίζοντας, οι εικόνες που παρουσιάζουμε, αποτελούν έργα μακεδονικών εργαστηρίων που 
συνεχίζουν τη βυζαντινή εικονογραφική παράδοση, μετά το Βυζάντιο. Για την περιοχή ειδικότερα 
της Θεσσαλονίκης, τεκμηριώνουν τη δυναμικότητα τόσο των εργαστηρίων της υπαίθρου χώρας 
της όσο και τη δραστηριότητα επιδέξιων καλλιτεχνών από μακρινότερες περιοχές στην όψιμη 
σχετικά εποχή που συνιστά ο 17ος αιώνας. Για τη μικροπεριοχή δε της μεταβυζαντινής Γκιουβέζνας 
ή Ασσήρου υποδεικνύουν την ευπραγία του χριστιανικού πληθυσμού της και την ύπαρξη σ’ αυτήν 
αξιόλογου ναού με σημαντική σκευή τουλάχιστον από το 17ο αιώνα.

---

791