International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Ioannis Kioridis
Serres, Greece; 
[e-mail]
Η σύζυγος προσεύχεται για τον σύζυγο: δύο περιπτώσεις εκτενούς 
προσευχής στο βυζαντινό έπος του Διγενή Ακρίτη (χφ. Εσκοριάλ) 
και στο καστιλιανό Τραγούδι του Ελ Σιντ
Το 2009, στα πλαίσια της διδακτορικής μας διατριβής, παρουσιάσαμε μία εκτεταμένη 
συγκριτική μελέτη ανάμεσα στον Διγενή Ακρίτη του χειρογράφου Εσκοριάλ (Ε στο εξής) και το 
Τραγούδι του Ελ Σιντ. Πρόκειται για κείμενα των μέσων του 15ου και του 14ου αιώνα αντίστοιχα 
που διασώζουν αυθεντικά το πνεύμα των αρχικών επικών συνθέσεων των αρχών του 12ου και του 
13ου αιώνα αντίστοιχα στο Βυζάντιο και την Καστίλη.
Σε κείνη την εργασία σημειώναμε, μεταξύ των άλλων, πως το θρησκευτικό στοιχείο είναι βέβαια 
παρόν στα δύο έργα, αλλά ο ρόλος του είναι σχετικά περιορισμένος. Δίναμε, δε, περισσότερες 
λεπτομέρειες για διάφορες όψεις του θέματος μία από τις οποίες είναι και η επίκληση στο Θείο 
μέσω της προσευχής. 
Υπάρχουν, μάλιστα, δύο περιπτώσεις, μία σε κάθε έργο κατά τις οποίες η προσευχή είναι 
εκτενής. Αυτές οι προσευχές θα αποτελέσουν αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης με την οποία 
προεκτείνουμε τις σκέψεις που εκθέσαμε στη διατριβή μας και δίνουμε αφορμή για περισσότερη 
συζήτηση σε ένα ευρύτερο επιστημονικό πλαίσιο. 
Μετά από τα σχετικά εισαγωγικά στοιχεία για τα δύο έργα, η εισήγηση περνά στα δύο προς 
εξέταση αποσπάσματα, τα οποία καταλαμβάνουν τριάντα έξι στίχους στον Ελ Σιντ και πενήντα 
τρεις στον Διγενή Ε. 
Στη συνέχεια, περιγράφεται η δομή των δύο προσευχών οι οποίες ακολουθούν γενικά τα 
γαλλικά πρότυπα της διάκρισης σε τρία μέρη: επίκληση στο Θείο, αφήγηση των θαυμάτων και 
αίτημα. Ακολουθεί η σχετική συγκριτική ανάλυση. 
Και στις δύο περιπτώσεις είναι η σύζυγος που προσεύχεται για τον σύζυγό της. Διαφέρει, 
όμως, ο χώρος (το μοναστήρι στον Ελ Σιντ, η περιοχή του Ευφράτη στον Διγενή), η περίσταση, το 
αίτημα, αλλά και η θέση της μέσα στα δύο έργα. Στον Διγενή ο ήρωας είναι ετοιμοθάνατος και η 
γυναίκα του ζητά κατά βάση τη Θεία βοήθεια για τη σωτηρία του λίγο πριν το ποίημα τελειώσει. 

---

692
Στον Ελ Σιντ, ο ομώνυμος ήρωας βρίσκεται σε κίνδυνο, καθώς σε λίγο θα φύγει από την πατρίδα 
του εξόριστος από το βασιλιά, και η γυναίκα του ζητά από τον Θεό να τον βοηθήσει στην εξορία 
και να συμβάλλει ώστε κάποτε να ανταμώσουν σώοι και αβλαβείς. Αυτό γίνεται σε αρχικό σημείο 
του τραγουδιού. 
Η εισήγηση παρακολουθεί τις ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις δύο προσευχές, υπάρχει 
αναφορά στις πηγές τους, ενώ στα συμπεράσματα διατυπώνονται κάποιες σκέψεις σχετικά με τον 
ρόλο τους στα δύο έργα. 
Η προσευχή στον Διγενή Ε φέρνει άμεσα αποτέλεσμα, τουλάχιστον ως προς το δεύτερο 
αίτημα της συζύγου: ο Άγγελος του Θανάτου την παίρνει κι αυτή μαζί με τον ψυχορραγούντα 
Ακρίτη. Η προσευχή αυτή, που είναι πολύ εκτεταμένη για ένα έργο στο οποίο το θρησκευτικό 
στοιχείο είναι σχετικά περιορισμένο, διαφέρει και ως προς το ύφος σε σχέση με το υπόλοιπο έργο. 
Για κάποιους μελετητές, όχι αβάσιμα, συνιστά ψευδοαρχαϊζουσα προσθήκη στο αρχικό κείμενο. 
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, εξυπηρετεί την πρόθεση του δημιουργού να τονίσει την αγάπη του 
ζεύγους, κλείνοντας το έργο χωρίς εκπλήξεις.
Η προσευχή της γυναίκας του Σιντ θα έχει θετική κατάληξη. Άγγελος Κυρίου εμφανίζεται 
σε όραμα και δίνει τις σχετικές διαβεβαιώσεις. Παρά, όμως, την θετική έκβαση της προσευχής, 
ο ήρωας επιβιώνει, αλλά και φτάνει σε κατορθώματα κυρίως χάρη στις δικές του δυνάμεις. Έτσι, 
μέσα από την προσευχή ο ποιητής καταφέρνει να κάνει μία ακόμη επίδειξη θρησκευτικότητας και 
μάλιστα σε ένα μοναστήρι στενά συνδεδεμένο με τον θρύλο του Σιντ, τονίζοντας παράλληλα την 
αγάπη της συζύγου προς τον ήρωα. 
Οι δύο προσευχές εκπληρώνουν απόλυτα και με τον τρόπο τους τις ποιητικές στοχεύσεις. 
Η εισήγηση κλείνει με παράρτημα που περιέχει τα σχετικά αποσπάσματα, αλλά και την 
βιβλιογραφία.