Intellektual tizimlar

Masalan:  

AGAR teletasvir kontrasti(yorug‘ligi)  past bo‘lsa  VA vaqti bilan pasaysa 

VA u negativ(teskari) tasvirga  ayna boshlasa,   

U XOLDA  kineskop ishdan chiqdi, uni  almashtirish kerak.  

Misol: 

AGAR patsiyent gripp bilan kasallangan bo‘lsa VA kasallik darajasi = boshlang‘ich,  

U XOLDA 0,95 extimoli bilan uning xarorati baland VA 0,85 extimoli bilan  bosh 

og‘rig‘i  

Maxsuliy tizimlar 3 asosiy komponentdan tashkil topgan: 

1. qoidalar to‘plami ( bilimlar bazasi),  

2. ishchi xotira (xulosa natijalari va aniq masalalarni yechishga taxminlar saqlanadi),  

 3.  mantiqiy  xulosa  mexanizmi  (qoidani  ishchi  xotiraning  ma’nosiga  mos  tarzda 

qo‘llaydi).  

Ishchi xotirada simvollar to‘plami ko‘rinishida namunalar saqlangan bo‘lsin. 

Masalan, “bajarishga xarakat (namereniye) - dam (otdix)”, “dam olish joyi - tog‘lar” 

va xokazo. 

Qoidalar  bazasida  yig‘ilgan  qoidalar  ishchi  xotiraning  mazmunini  tashkil 

etadi.  Ularning  shartli  qismlarida  yoki  bittalik  namunalar  yoki  VA    bilan 

birlashtirilgan bir qancha namunalar joylashgan, yakuniy qismida esa ishchi xotirada 

qo‘shimcha kiritilgan namunalar joylashgan.  

Masalan: 

Qoida 1: Agar “bajarishga xarakat -     dam” VA “yo‘l baland-past”, 

Unda “mashinadan foydalanilsin”. 

Qoida 2: AGAR “dam olish joyi - tog‘lar”,  

Unda  “yo‘l baland - past”. 

---

55 

 

Avval xulosalar mexanizmi qoidaning shartli qismi namunalarini ishchi xotira 

namunalari  bilan taqqoslaydi. Agar ishchi xotirada barcha namunalar bor bo‘lsa, 

unda shartli qism “haqiqiy” hisoblanadi, boshqacha bo‘lsa “yolg‘on”. 

Ushbu misolda “yo‘l baland  - past” birinchi qoidadan ishchi xotirada yo‘q. 

Shuning  uchun  birinchi  qoidaning  shartli  qismi  yolg‘on  hisoblanadi.  2-qoidaga 

kelsak uning shartli qismi “haqiqiy” va “yo‘l baland-past” ishchi xotiraga kiritiladi.  

Bu qoidalarni ikkinchi marta qo‘llashga harakat qilinganda, faqat 1-qoidani 

qo‘llash mumkinligi kelib chiqadi, chunki 2 qoida avval qo‘llangan va kandidatlar 

hisobidan chiqarib yuborilgan. Bu vaqtga kelib ishchi xotira 2-qoida natijasi bilan 

to‘ldirildi - “mashinadan foydalanilsin”. Natijada qoidalar boshqa qolmaydi va tizim 

to‘xtatiladi.  

Keltirilgan  misolda  xulosaga  erishish  uchun  ishchi  xotiradan  avvaldan 

yozilganlarni  chiqarish,  xotiraga  joylashtirilgan  qoidalarni  qo‘llash  va  to‘ldirish 

bo‘yicha ish olib borildi. Bunday xulosalar to‘g‘ridan - to‘g‘ri (pryamie) deb ataladi. 

Tasdiqni  talab  etuvchi  dalillarga  asoslangan  boshqa  usulda  tasdiqqa  kerak 

bo‘luvchi qoidalarni qo‘llash mumkinligini  tekshiriladi va u qaytma xulosa  deb 

ataladi. Unda dalillar to‘ldirilmaydi. 

Ham  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  va  ham  qaytma  xulosalar  bo‘lganda  signallar 

to‘htatiladi.  Agar  birlamchi  maqsadga  erishilsa  yoki  maqsadga  erishish  uchun 

qo‘llanadigan qoidalar tugasa signallar to‘htatiladi.  

To‘g‘i xulosada 

• 

ma’lumotlar bazasidagi mavjud ma’lumotlarning bitta elementi tanlab olinadi 

va  solishtiriladi.  Solishtirish  natijasida  bu  element  qoidaning  chap  qismiga  mos 

kelsa,  

• 

U  xolda  qoidaga  mos  xulosa  chiqariladi  va  ma’lumotlar  bazasiga 

joylashtiriladi yoki qoidadan kelib chiqadigan xarakat amalga oshiriladi. Shu tariqa 

ma’lumotlar bazasini tashkil etuvchisi o‘zgartiiladi.