Intellektual tizimlar va texnologiyalar Mavzuni o’zlashtirish rejasi

KMBlardan foydalanish 
Har qanday foydalanuvchi jahondagi KMBlardan foydalana olishi uchun quyidagi shartlarga 
amal qilishi, ya’ni: 
- o’zining kompyuterini xalqaro aloqa uzatish tarmog’iga ulashi; 
- kerakli KMBdan foydalanishni tashkil qiluvchi firmaga abonent bo’lishi kerak. 
Hozirgi paytda AQSh va G’arbiy Yevropa davlatlarida KMBdan foydalanish quyidagi 
qoidalar asosida amalga oshiriladi: foydalanuvchi axborot xizmatini ko’rsatuvchi firma bilan 
shartnoma tuzadi va KMBga kirishga imkon beruvchi parolga ega bo’ladi. KMBdan 
foydalanish haqi tungi vaqtlarda 6 dollar/soat bo’lsa, kunduzgi vaqtda 300 dollar/soatgacha 
yetadi. 
Quyida, jahondagi KMBlardan foydalanishga imkon beruvchi eng yirik axborot 
xizmatlarining nomi (qavs ichida shu axborot xizmatni tashkil etuvchi firmaning nomi) keltirilgan
: 
A) G’arbiy Yevropada: 
1. Infoline (Pergamon Infoline Ltd.) , London; 
2. BLAISE (British Library Automated Information Service) , London; 
3. ESA-IRS-Information Retrieval Servece (Europeam Space Agency), Fraskati, Italiya; 
4. Questel (Telesystemes Questel), Parij; 
5. INKA-Informationsystem Karlsruhe (Fachinformationszentrum Energie, Physik, 
Mathematie, GmbH), Karlsrue, Germaniya; 
6. FIZ-Technik (Fachinformationszentrum Technic), Frankfurt - na Mayne, Germaniya. 
7. Data-Star (Radio Suisse Ltd.), Bern, Shveysariya. 
B) AQSh da: 
1.
Dialoy (Dialog Information Service, Inc.), Kaliforniya; 
2.
ORBIT (SDC - System Development Corp.), Kaliforniya; 
3.
BRC (Bibliographic Retrieval Services, Inc.), Nyu-York; 
4.
Lockheed (Lockheed Missile and Space Company), Nyu-York. 
Bu axborot xizmatlarining har biri o’z firmasi tamonidan ishlab chiqilgan axborot – izlovchi 
tizimlarga ega bo’lib, bu tizimlar o’zining samaradorliklari bilan bir-biridan farq qiladi. Ayrimlari 
o’z taassufidagi KMB largagina kira olsa, boshqalari esa o’z taassufidan tashqaridagi KMBlarni 
ham foydalanuvchi bilan bog’lash imkoniyatiga egadir. 
Masalan, 
-
Yevropa kosmik agentligi (ESA)ning tarkibiy qismi bo’lmish SDS (Spase Documentation 
Service) axborot xizmati: Biosys Previews, CA Condensates, Comprehensive Dissertation 
Abstracts, Electronic Components Databank, Energyline, Metadex,NTIS, Oceanic 
Abstracts, Pascal, Pollution Abstracts, Star/IAA, NASA kabi KMB lar bilan; 
-
Infoline xizmati: Inpadoc, Computerpat, Patsearch, Pappa, World Surface Couting 
Abstracts, World Texiles, Current Biotechnology Abstracts kabi KMBlar bilan; 
-
Dialog xizmati esa: Claims Biblio Abstracts, NTLS, DOE Energy, Soviet Science 
Information, IRL Life Science Collection, CAB Abstracts, FSTA, Cofeeline, Paperchem, 
Nonferrous Metals Abstracts, Metadex, INSPEC, APTIC, Geoarchive, Water Resources 
Abstracts kabi KMBlar bilan istalgan foydalanuvchini bog’lashi mumkin. 
Rossiyada esa bunday xizmatni Rossiya amaliy avtomatlashtirilgan tizimlar ilmiy tadqiqot 
instituti bajarmoqda. 
Ma’lumotlar bazasini boshqaruvchi vositalar
Hozirgi paytda KMB larni boshqarishni va ulardagi ma’lumotlar ustida amallar bajarishni 
yengillashtirish maqsadida samarali dasturiy va qurilmaviy ta’minotga ega bo’lgan 
Ma’lumotlar 
bazasini boshqarish tizimlari (MBBT)
ishlab chiqilgan. 
Bunday MBBT larga: 
a) MS DOS va Norton Commander boshqaruvida ishlashga mo’ljallangan 
dBase; 
FoxPro; Clipper; Clarion; dye Vista
va Borland firmasi tomonidan ishlab chiqilgan 
Paradox
tizimlari; 

---

b) WINDOWS boshqaruvida ishlaydigan 
Microsoft Access (Microsoft firmasi)
;
Approach (Lotus firmasi)
tizimlari misol bo’la oladi. 
Lekin bu tizimlar, kompyuter bilan yaqindan turib muomala qiluvchi bir nechta 
foydalanuvchigagina xizmat ko’rsata oladi.
Jahon kommunikasiya vositalarining rivojlanishi, KMBlardan foydalanuvchilarning 
sonini ham, foydalanuvchilar joylashgan o’ramning geografiyasini ham juda kengaytirib yubordi. 
Shuning uchun ham oxirgi yillarda jahonning ko’zga ko’ringan firmalari Oracle; Centura; Sybase; 
Informix tomonidan KMBlarni boshqarishning yangi texnologiyasi - "kliyent-server" 
texnologiyasi ishlab chiqildi. Ayniqsa Centura firmasi tomonidan ishlab chiqilgan 
SOLWINDOWS 
SOLO
"kliyent-server" tizimi keng tarqaldi. 
Zamonaviy "kliyent-server" tizimi uchta asosiy qismdan: 
- qurilmaviy vositalar kompleksi (serverlar; ishchi stansiyalar; kommunikasiya qurilmalari); 
- kompyuterlararo aloqa to’rlarini bosh-qaruvchi operasion tizimlar; 
-
amaliy dasturlar kompleksidan iboratdir. 
Kompyuterda turli elektron ma’lumotlar bazalarini hosil qilish, ulardagi ma’lkmotlarni tahrir 
qilish, yangilab borish, shu bazalar ustida turli amallarni (guruhlash, tartibga solish, nusxa olish 
va h.k.), ularni bezash hamda chop etishga tayyorlashga xizmat qiluvchi dasturiy vasitalardir. 
Bunday vositalar yordamida oddiy ma’lumotlar bazasidan tortib, katta hajmdagi murakkab, 
gipermatnli ma’lumotlar bazasigacha tayyorlash mumkin.
Imkoniyatlariga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: 
-
katta bo’lmagan ma’lumotlar bazasini tashkil qiluvchi hamda ular ustida murakkab 
bo’lmagan amallarni bajaruvchi vositalar. Ularga 
PC-File, Reflex, Q&A 
dasturlari misol 
bo’la oladi; 
katta hajmdagi ma’lumotlar bazasini tashkil qilishga va ular ustida murakkab amallarni bajarishga
xizmat qiluvchi vositalar. Ularga
DBase, RBase, FoxPro, Paradox, Access 
dasturlari misol bo’la 
oladi. 
 
Bunday vositalarning eng ommalashgani - 
Microsoft Accessl
dasturiy vositisi bo’lib,ozirda 
uning quyidagi versiyalaridan keng foydalanilmoqda: 
Microsoft Access 2000 (Microsoft Office 2000 
kompleksi tarkibida
); 
Microsoft Access 2003 (Microsoft Office 2003 
kompleksi tarkibida
)
; 
Microsoft Access 2007 (Microsoft Office 2007 
kompleksi tarkibida
).