Intel Liga klubi savollari to

47
/ 
77
*** 
150. Kaliforniyadagi universitetlardan birining sobiq Prezidenti o
ʻ
zi ishlab 
chiqqan metaforik formulada X uchta o
ʻ
zgaruvchiga bog
ʻ
liq deb ta
ʼ
kidlagan: 
mahsulot yoki xizmatlar ta
ʼ
minotchisi sanalgan monopoliyalar, ta
ʼ
minotchilar 
foydasiga xizmat qiluvchi tanlov erkinligi, ta
ʼ
minotchilarning boshqalar 
oldidagi hisobdorlik va shaffoflik siyosati. Ya
ʼ
ni ta
ʼ
minotchilar hamda ular 
manfaati doirasidagi tanlov erkinligi birlashtirilsa-yu, hisobdorlik va shaffoflik 
ulardan ayirilsa, X ning miqdor qiymati, darajasi kelib chiqadi. Keyinchalik 
ushbu o
ʻ
zgaruvchilarga axloq ham kiritildi va u ham hisobdorlik va shaffoflik 
singari ayirib tashlandi, baribir X ning miqdor qiymati, darajasi kelib 
chiqaverdi: 
X = Monopol huquqqa ega ta
ʼ
minotchi + Ta
ʼ
minotchi foydasiga tanlov 
erkinligi – Hisobdorlik va shaffoflik siyosati – Axloq 
Savol: X ning nimaligini toping. 
To
ʻ
g
ʻ
ri javob: Korrupsiya. 
Izoh: Monopol huquqqa ega ta
ʼ
minotchi + Ta
ʼ
minotchi foydasiga tanlov 
erkinligi – Hisobdorlik va shaffoflik siyosati – Axloq = Korrupsiya 
*** 
151. National Geographic tomonidan tayyorlangan “O
ʻ
rmonlar” rukni ostidagi 
hujjatli filmda global miqyosda o
ʻ
rmonlarni qayta tiklashda bir tarixiy 

---

Page 
48
/ 
77
tajribaga tayanish taklif qilinadi. Unga ko
ʻ
ra, o
ʻ
rmonlar o
ʻ
zini-o
ʻ
zi tiklashga 
qodir, faqat bunga imkon berish kerak. Filmda aytilishicha, tilga olingan 
“tarixiy tajriba” hududida bugungi kunga kelib boshqa hududlardagidan yetti 
barobar ko
ʻ
p bo
ʻ
rilar populyatsiyasi kuzatilmoqda. 
Savol: “Tarixiy tajriba” hududining nomini yozib bering. 
To
ʻ
g
ʻ
ri javob: Chernobil. 
Izoh: Bugunga kelib 1986-yili halokat ro
ʻ
y bergan Chernobil AES joylashgan 
Pripyat shahri qalin o
ʻ
rmonga aylangan. 
*** 
152. Xattotlik san
ʼ
ati dastlab Sharqda, keyinchalik G
ʻ
arbda ham keng 
tarqalgan. G
ʻ
arbda xattotlik bilan, asosan, rohiblar shug
ʻ
ullangan bo
ʻ
lishsa, 
Sharqda bu ish bilan alohida kasb egalari shug
ʻ
ullanganlar. G
ʻ
arbda XV asrda 
kitob dastgohi kashf etilsa-da, XIX asr oxirlarida ham xattotlik san
ʼ
ati o
ʻ
zining 
ahamiyatini yo
ʻ
qotmadi, nafaqat rohiblar, balki ayrim kasb egalari ham bu 
san
ʼ
atni o
ʻ
zlashtirgan holda, undan turli maqsadlarda foydalanib kelishdi. Ular 
orasida Jorjiya shtatidagi yirik korxonalardan birining hisobchisi ham bor 
ediki, u yaratgan “xattotlik san
ʼ
ati asari” bugun butun dunyoga mashhur 
hisoblanadi. 
Savol: Gap qaysi “san
ʼ
at asari” haqida ketmoqda? 
To
ʻ
g
ʻ
ri javob: Koka-Kola ichimligi qadog
ʻ
idagi yozuv, mahsulot nomi brendi. 
*** 
153. II jahon urushidan keyin Massachusetsdagi laboratoriyada radar 
to
ʻ
lqinlari 
ustida 
tajriba 
o
ʻ
tkazayotgan 
amerikalik 
tadqiqotchining 
cho
ʻ
ntagidagi shokolad erib ketadi. Va bu o
ʻ
z navbatida olimning yangi ixtiro 
muallifiga aylanishiga sababchi bo
ʻ
ladi. 
Savol: Ushbu tasodifiy hodisa qaysi ixtironing dunyoga kelishiga sabab 
bo
ʻ
lganini toping. 
To
ʻ
g
ʻ
ri javob: Mikroto
ʻ
lqinli pech. 
*** 

---

Page