Integratsiya ta'lim jarayonini qulaylashtirishning muhim prinsipi sifatida Reja

---

Integratsiya - ta'lim jarayonini qulaylashtirishning muhim 
prinsipi sifatida
 
Reja: 
1 Integrallashgan ta'lim afzalliklari. 
2. Ta'lim integratsiyasi yo'nalishlari. 
3. O'quv fanlararo bog'lanishni ta'minlash. 
4. Ta'limni psixologik muhofaza qilish. 
 
 
Asosiy tushunchalar
: integrallashgan ta’lim, yo’nalish, o’quv fani, fanlararo 
bog’lanish, integrasiyaning darajalari. 
Davlat ta`lim standartlari qabul qilingach ta`lim mazmunini qisman 
yangilanadi. Davlat ta`lim standarti talabalari asosida yangi o`quv dasturlari va 
darsliklar ishlab chiqildi. Lekin kuzatishlar shuni ko’rsatadiki o`quv rejasida o`quv 
predmetlarining soni ortib ketgan. Bugungi kunga esa o`quv rejasida 27 ta o`quv 
fani mavjud. Shu o`rinda bir savol tug`iladi. O`quv fanlari miqdorini ko`paytirish 
orqali o`quvchining bilim darajasini oshirishga erishilayaptimi? Yo`q albatta!
1.
O`quv fani ko`paygan sari o`quvchilarga taqdim etiladigan bilimlar 
maydalashib bormoqda. 
2.
O`quv darsliklarda takror materallarning miqdori ortmoqda.
3.
O`quvchining ijtimoiy tajribasida kirmay qolayotgan bilim va tushunchalar 
ko`paymoqda. 
4.
DTS lari bilan o`quv dasturlari orasida nomunofiqlik vujudga 
kelmoqda.
5. DTSda 4ta ta`lim sohasi ya`ni “ona tili”, “matematika”, “tabiat”, “inson 
va jamiyat” ta`lim sohalari berilgan bugungi kunda o`quv rejasi 10ta o`quv 
predmeti mavjud. Singapur ta`lim tizimida boshlang`ich siniflar uchun 4ta o`quv 
predmeti mavjud ekan. Ular “ona tili”, “matematika”, “estetika”, hamda

---

“jismoniy tarbiya”. Ta`lim jarayonida muayyan o`quv fani “ona tili”, “tarix”, 
“adabiyot” kabilarga oid bilimlar bilan xalqning ijtimoiy tajribasi, til boyligi, 
manaviy, manaviy qadriyati bilim va tushunchalar shaklida o`rnatilishi lozim.
Amaldagi ta`lim jarayonini tahlil qilish natijalari shuni kursatadiki, u yoki bu
o`quv fani mazmunida o`quvchining tajribasiga kirmay qolgan bilim va 
tushunchalar mavjud. Buning asosiy sababi o`quv fanining mazmuni uta 
murakkab yoki soda ekanligidadir. Agar o`quv matereali murakkab bo`lsa, 
o`quvchi uni to`liq uzlashtirishga qiynaladi. Bugungi kunga kelib jaxondagi 
mamlakatlarning 70% ta`lim tizimida entigrativ xarakterdagi o`quv dasturlari va 
darsliklardan foydalanib kelmoqda. Har bir mamlakat ayni shu davlatning ta`lim 
tizimiga quyilgan buyurtmaning tabiatdan kelib chiqqan holda joriy qilib 
kelmoqda. Buyuk Biritaniya ta`lim tizimida entigratik fanlar joriy qilingan bo`lsa, 
Koreya va Shveytsariyada entegratsiyalashgan fanlar yoki alohida o`quv 
predmetlari kong va Germaniyada ham alohida fanlar, Vengriyada madaniy 
yunalishdagi o`quv predmetlari, inson va tabiat entegratik fanlar Niderlandiyada 
alohida o`quv predmetlari mujassamlashtirilgan holda o`qitiladi. 
DTS“ona tili”, “matematika”, “tabiat”, “inson va jamiyat” ta`lim sohalari 
belgilab berilgan. Ta`lim jarayonini intigartiv dasturlar va darsliklar asosida tashkil 
etish orqali o`quv- biluv jarayoni natijasida samaradorlikka erishish nazarda 
tutiladi. Intigratsiyaning turli darajalarda foydalanish maqsadga muofiqdir.
1. Mavzularni ketma- ket taqdim etish asosidagi intigratsiya. Bunda o`quv 
matereallarini bayon qilishda konsentrizim prinsipiga amal qilinadi, ya`ni oldingi 
o`quv matereali keyingisini to`ldiradi.
2. O`quv dasturlarida o`zaro uyg`unlashgan nuqtalarni vujudga keltirishga 
asoslangan integratsiya. Bunda ham takror tarzda beriladigan taftalogiya asosidagi 
o`quv materiallarining oldini olish uchun dasturlarda mavzular aro uyg`unlikni 
ta`minlash muhim ahamiyatga ega.
3. Modullashgan integratsiya; bunday intigratsiya doirasida turdosh o`quv 
fanlariga oid bilim va tushunchalar bir tizimga solingan holda, uzviy tarzda 
o`quvchilarga taqdim etiladi.

---

4. Integrativ dasturlar ushbu tipdagi dasturlar bir necha o`quv predmeti yoki 
o`quv fanlariga oid mavzularni nazarda tutadi. Bugungi kunga kelib o`quv rejasida 
o`quv predmetlarining soni maksimum ko`payib ketgan. Bunday tipdagi dasturlar 
yaratishga kuchli ihtiyoj sezilmoqda. Dastur va darsliklarni o`rganish, tahlil qilish 
natijalari shuni ko`rsatadiki boshlang`ich siniflarda yo`l harakati qoidalari, odob 
noma, Konstitutsiya saboqlariga oid tushunchalarni yagona holda “ona tili”, 
“o`qish” dasturlariga uyg`unlashotirish lozim.
5. Mavzular aro intigratsiya bir kurs doirasida beriladigan o`quv matereallari 
boshqa bir kurs doirasidagi 
mohiyatidagi 
yaqin bo`lgan 
matereallari 
uyg`ulashtiriladi. Ta`imda entegratsiyani amalgam oshirish ham iqtisodiy jihatdan 
ham pedagogik jihatdan muhim ahamiyatga ega. Dasturda o`quv fani 
mazmunining maksimum dara jasi hamda sinfma- sinf belgilab berilgan DTS 
asosida o`quvchining bilim hamda tayorgallik darajasiga qo`yiladigan minimum 
talablar o`z ifodasini topadi.
5-9 sinf o`quv dasturlari jiddiy islohga muhtoj
1. Ona tili va o`qish fanlari mazmunida umumiy kompanentlar nutq o`stirish 
milliy va umuminsoniy muloqot madaniyati miyorlarini mashiqlar hikoyalar 
orqali yetkazish nazarda tutilganda “odobnoma”, “Atrofimizdagi olam”, “Iqtisodiy 
bilim asoslari”, “Konistutsiya saboqlari” darslariga ehtiyoj qolmaydi.
2. 5-9 sinflarda ham “ona tili”, “adabiyot”, “tarix”, “davlat va huquq aso slari” 
kabi o`quv fanlari uyg`unlashtirish saboqlari optimallashtirish nuqtai nazardan 
samaralidir.
5-9 sinflarda o`quv fanlarini intigratsiyalash natijasida o`quv rejasiga ijtimoiy 
gumanitar fanlarni kiritish mumkin. Bunda birinchi navbatda o`quv materallarining 
mazmun jihatdan boy va ko`p mamlakatlarning ta`minlash muhim ahamiyatga 
ega. Integrasiyaning u yoki bu darajasini ta`lim jarayonida qo`llash natijasida 
o`quvchining vaqti va kuchi tejaladi, uning bilish imkoniyatlari kengayadi. Ota- 
onalarning hamda davlatning o`qish jarayoniga sarflaydigan mablag`ini iqtisod 
qilish imkoniyati vujudga keladi. Mavzular aro integratsiya asosida o`quv biluv 
jarayoni natijalarini istiqbollik qilish mexanizimlari yaratiladi. O`quv biluv 

---

jarayoni integral dasturlar asosida tashkil etish sohasidagi xalqaro tajribalarda keng 
foydalanish uchun qulay imkoniyatlar tug`iladi.
Adabiyotlar:
1. Kari mov I.A B arka mol a vlod -O `z bekist on taraqqiyotining 
poydevori. Toshkent “O`zbekiston” 1997
2. Barkamol a vl od orzusi. Tuzuvchi mualli f. SH. Kari mov va
boshqalar. Toshkent “Sharq” 1999
3.Mavlonova.R,Raxmonqulova.N.Boshlang`ich 
ta`li mning 
integratsiyalashgan pedagogikasi. Toshkent “O`qituvchi” 2006
4.Tursunov. I,Nishonali ye v 
U
pedagogi ka
kursi.Toshkent“O`qituvchi” 1997