individlarda bitim to‘g‘risidagi barcha axborot mavjud;
ayirboshlash chegaralari kamayib boruvchi foydalilik tamoyili
asosida hamda resurslarning dastlabki taqsimlanishidan kelib chiqib,
belgilanadi.
“Eski”
institutsional
maktab:
T.Veblen,
J.R.Kommons,
U.Mitchellar, Y.Shumpeter, J.K.Gelbreyt, F.Nayt, K.Polani, K.Ayres,
G.Myurdal.
“Yangi” institutsional maktab: R.Kouz, D.Nort, O.Uilyamson,
R.Pozner, M.Olson, F.Xayek.
2. Institutsional iqtisodiyotning metodologik asoslari va vazifalari
Hozirgi vaqtda neoinstitutsional yondashuvdan nafaqat iqtisodchilar
va
sotsiologlar,
balki
yuristlar
va
siyosatshunoslar
ham
foydalanmoqdalar. Bu ko‘proq ham jahon xo‘jalik tizimini, ham alohida
olingan milliy iqtisodiyotni tadqiq etishga taalluqli, chunki fundamental
tahlilni, xoh u iqtisodiy nazariya, siyosatshunoslik, sotsiologiya, huquq
bo‘lsin, bir fan doirasida olib borib bo‘lmaydi.
Hozirgi bosqichda iqtisodiy imperializm
1
iqtisodiy fanning deyarli
barcha oqimlariga xos, biroq neoinstitutsionalizmda u yaqqol namoyon
bo‘ladi, bu boshqa metodologik asoslardan voz kechmagan va
neoklassikaning ―qat‘iy negizi‖ni o‘zgartirmagan holda jamiyat haqidagi
boshqa fanlar – psixologiya, sotsiolgiya, siyosatshunoslik fanlarining
ishlanmalaridan foydalanish imkonini beradi. Bu hol tahlil sohasini
sezilarli darajada kengaytirib, uni boyitadi va aniqlikka yaqinlashtiradi.
Neoinstitutsionalizm ikkita umumiy asosdan kelib chiqadi,
birinchidan, ijtimoiy institutlar ahamiyatga ega, ikkinchidan, ular
neoklassik nazariya vositalari yordamida tadqiq etiladi. Ushbu ikki
tomonlama xususiyat neoinstitutsionalizmni ―eski‖ institutsionalizm va
neoklassik nazariyadan ajratib turadi.
Individlar va institutlarning o‘zaro bog‘liqligini tahlil etishda
boshlang‘ich nuqtaga nisbatan ikkita tamoyil mavjud. Birinchi
tamoyilda institutlar individlarning manfaatlari hamda xatti-harakatlari
orqali tushuntiriladi va metodologik individualizm deb nomlanadi. Ya‘ni
individ institutlarni tahlil qilishda boshlang‘ich nuqta hisoblanadi.
Masalan, davlatni tavsiflashda uning fuqarolarining manfaatlari va
o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqiladi. Metodologik individualizm
1
Neoklassikyondashuvningasosidajamiyatto‘g‘risidagifanlarningbutuntarqoqsanalariniumumlashtiri
sh (unifikatsiyalash) yotadi.
tamoyilining davomi
ichki sabab natijasida vujudga kelgan evolyutsiya
kontseptsiyasidir. Ushbu kontseptsiyaga ko‘ra, institutlar insonlarning
harakatlari natijasida paydo bo‘ladi degan taxmin ilgari suriladi. Ya‘ni
individlar birlamchi, institutlar esa ikkilamchi o‘rin tutishi to‘g‘risidagi
taxmin neoklassiklar qarashlarida o‘z aksini topgan.
Aksincha, tahlil uchun boshlang‘ich nuqta sifatida individlar emas,
balki institutlar belgilanishi ikkinchi tamoyilga asos bo‘ladi. SHu tariqa
ikkinchi tamoyilda xolizm metodologiyasidan foydalaniladi. Boshqacha
aytganda, individlar institutlarning ta‘rifidan kelib chiqib tavsiflanadi.
Institutlar esa, makrodarajada munosabatlar tizimini takror ishlab
chiqarishda bajaruvchi vazifalar orqali izohlanadi.
Endi fuqarolar o‘z hukumatini emas, balki hukumat ma‘lum xildagi
fuqarolarning shakllanishiga ko‘maklashadi. So‘ngra, ichki sabab
natijasida vujudga kelgan evolyutsiya kontseptsiyasiga institutsional
determinizm g‘oyasi qarshi turadi va u muhim barqarorlashtiruvchi omil
hisoblanadi. Institutlar – o‘tmishda sodir bo‘lgan «jarayonlar natijasi»
bo‘lib, ular o‘tmish holatlariga moslashgan va shuning uchun ijtimoiy
mo‘rtlik, ruhiy omil hisoblanadi va barcha keyingi rivojlanish
«doiralarini» belgilab beradi.
Shunday qilib, xolizmda individlarning manfaatlari va xatti-
harakatlari ularning o‘zaro hamkorigini oldindan belgilab beruvchi
institutlarning tavsifi orqali izohlanadi. Ya‘ni bunda institutlar
birlamchi, individlar esa, ikkilamchi o‘rin tutadi. Shu nuqtai nazardan
individlar o‘rtasidagi o‘zaro hamkorliklar va uni ta‘minlovchi institutlar
(tuzilmalar) institutsional iqtisodiyot nazariyasining predmeti bo‘lib
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
