|
12-Tema. Veterinariya qa’nigelerinin’ huquq ha’mde waziypalari.
Veterinariya xizmetkerlerinin’ tiykarg’i waziypasi – sharwashiliqti rawajlandirip, xaliqti sharwa o’nimleri menen ha’m sanaatti shiyki zat penen ta’miynlewden ibarat. Insaniyat turmisinda sharwa o’nimleri tiykarg’i orindi iyeleydi. Biraq O’zbekstanda ha’zirge shekem adamlardi talap da’rejesindegi sharwa o’nimleri menen ta’miynlew a’melge asirilg’an emes. Sonin’ ushin veterinariya xizmetkerleri o’z bilim ha’m ta’jriybelerin iske salip, sharwashiliqti joqari da’rejede rawajlandiriwi kerek.
Aldin’g’i jillarda sharwashiliq o’nimlerin ko’beyttiriw tiykarinan ekstensiv usilda a’melge asirilg’an bolsa, keying jillarda intensiv rawajlandiriw esabina a’melge asirilmaqta. Sharwashiliqti intensiv rawajlandirg’anda, haywanlardin’ bas sanin ko’beyttirmesten, olardan alinatug’in o’nimler mug’dari asiriladi. Bunin’ ushin sharwadar ha’m veterinariya xizmetkerleri to’mendegi islerdi a’melge asiriwlari kerek:
- Haywanlardin’ na’silin jaqsilaw – xojaliq jo’nelislerine qarap, joqari o’nim beretug’in haywan na’silleri menen ta’miynlewi kerek;
- Haywanlardin’ o’nim beriw imkaniyatinan (genetik potensialinan) toliq paydalaniw – Respublikamiz xojaliqlarinda tiykarinan qizil sho’l ha’m qara-ala na’silli siyirlar saqlanadi. Bul siyirlardin’ su’t o’nimdarliq imkaniyati jilina 5-6 min’ litr bolip esaplanadi. Biraq Respublikamizda bul haywanlarg’a jeterli da’rejede toyimli aziq-awqatlar berilmewi, saqlaw sha’rayatinin’ jamanlig’i na’tiyjesinde ko’plegen xojaliqlarda bul siyirlardan jilina 2-2.5 min’ litr su’t sawip alinbaqta. Demek, biz su’t beriwdi genetic potensialdin’ 40-50 payizinan paydalanamiz. Egerde xojaliqlar siyirlardin’ bas sanin ko’beyttirmesten, xojaliqlardag’i siyirlardi aziq penen ta’miynlewdi, saqlaw sha’rayatin jaqsilap, talap da’rejesine ko’terse, su’t o’nimin 50-60 payizg’a asiriwlari mu’mkin;
- Haywanlardi aziqlandiriw ha’m saqlaw sha’rayatlarin jaqsilaw;
- Sharwashiliqtin’ ha’mme tarmaqlarin rawajlandiriw ha’m basqalar.
Veterinariya xizmetkerlerinin’ tiykarg’i waziypalari to’mendegilerden ibarat:
- Jug’imli keselliklerdin’ kelip shig’iwin maksimal kemeyttiriw ushin ha’mme jerde veterinariya xizmetkerleri ta’repinen jug’imli keselliklerge qarsi gu’resiw rejelerin orinlaw sha’rt dep esaplaniwi kerek. Bul islerdi orinlamay turip, sharwashiliqti rawajlandiriw, insan densawlig’in saqlaw mu’mkin emes. Bunin’ ushin ha’mme profilaktikaliq qurallardan o’nimli paydalaniw sha’rt;
- Sharwashiliq xojaliqlarinin’ sanitariya jag’dayin joqari da’rejege ko’teriw shara-ilajlarin ko’riw;
- Veterinariya laboratoriyalarinin’ jug’imli ha’m jug’imsiz keselliklerge diagnoz qoyiw imkaniyati ha’m qurallarin jaqsilaw;
- Haywanlardin’ qisir boliwi ha’m bala bermewine qarsi na’tiyjeli shara-ilajlardi qollaw;
- Sharwashiliq fermalarinin’ sanitar jag’dayin jaqsilaw joli menen sharwashiliq o’nimlerinin’ sapasin jaqsilaw;
- Sharwashiliq u’stinen veterinariya baqlawin a’melge asiriw ushin veterinariya ustavinin’ buziliwlarina qarsi gu’resiw;
- Jug’imsiz keselliklerdin’ aldin aliw ushin haywanlardi saqlaw, aziqlandiriw talaplarina a’mel qiliw;
- Shetten Respublikamiz territitoriyasina keselliklerdin’ aldin aliw shara-ilajlarin ko’riwden ibarat.
O’zbekstan g’aresizlikke eriskennen keyin, xojaliqlardag’I sharwa mallari jeke isbilermenler qolina o’tti, sharwashiliq penen shug’illanatug’in fermer xojaliqlari du’zildi. Sharwashiliq jeke xojaliqlarda ha’m mayda fermer xojaliqlarinda rawajlaniwi veterinariya xizmetlerinin’ o’z waqtinda sapali o’tkiziliwin qiyinlastiradi. Bunday jag’dayda veterinariya xizmetlerinen ja’nede juwapkershilikli, itibarli ha’m ka’sipke muhabbat penen iskerlik ju’ritiwdi talap qiladi.
Studentler veterinariya xızmetkerleriniń minneti, minnetlemesi, juwapkerligi, huqıqı haqqındaǵı ayırım jaǵdaylardı analiz qıladi. Studentlerdi oqıtıw hám tárbiyalawdin’ zárúrli huqıqıy aspektleri farmakologiya kafedrasında da o’z sa’wlesin tapqan bolıp, bunda studentler retsept tayarlaw qaǵıydaları, kúshli tásir etiwshi dárilerdi saqlaw hám tarqatıw haqqindaǵı Ózbekstan Respublikası dári-dármanlar haqqindaǵı nızamı hám puqaralardı dárilik elementlar menen támiyinlew qaǵıydaları haqqındaǵı maǵlıwmatlar menen de tanısadi. Bunday máseleler, ásirese farmacevtika institutı studentlerine tereń uyretiledi. Nızamda veterinariya xizmetkerlerinin’ haywanlardı densawliqti saqlawga qarsi jinayiy jaǵdaylarda, mısalı narkotik hám psixotrop elementlardı nızamsız halda tayarlaw, saqlaw, bir orınnan ekinshi oring’a tasiw hám satıw qadaǵan etiliwi kórsetilgen (Ózbekstan Respublikası JKnin’ 273- statyası ).
Veterinariya sanitariyası ekspertizasi bóliminde studentlerdi tayarlawda olardı ayırım payitta vetsan-eks-ekspert retinde qáliplesiwinde huqıq hám ásirese, jınayiy huqıq hám processler haqqinda ha’r tárepleme bilimge ıye boliwiesapqa alınadı. Sol sebepli de bul kafedrada studentler jınayat hám jınayat - protsessual nızamshilig’i, Ózbekstan Respublikasında sud medicinası ekspertizasinin’ processual tiykarları haqqındaǵı normativ hújjetler menen jaqınnan tanısadi hám de sud medicinası ekspertleri hám vrach-ekspertlerdiń minneti hám juwapkerligi haqqısında anıq maǵlıwmatqa iye boladılar. Kafedrada studentler ekspert juwmaǵın du’ziw, sud medicinası hám sud kriminalistikasina baylanıslı usıllardı o'zlestiriwge háreket etedi.
Joqarı oqıw orınları oqıtıwshıları tárepinen ámelge asırilatuǵın huqıqıy tárbiyalaw máselesi oqıw da’stu’ri menen g’ana shegaralanbaydi. Bunda auditoriyadan sırtta da ádewir jumıslar alıp barıladı. Olardıń túrleri ha’r qiyli bolıp, bunda studentlerdi túrli temalarda ilimiy jumıslar orınlawı, huqıq hám deontologiya máselelerine mólsherlengen simpozium hám konferensiyalarda qatnasıwı hám de yuridikalıq temalarda ótkeriletuǵın keshelerde qatnasıwı sıyaqlı máseleler kiredi. Joqarı oqıw orınlarındaǵı jaslardı huqıqıy tárbiyalaw máselesi jas vrachlarg’a diplom beriliwi hám de “Shipaker anti(qasamyodi)” menen tamamlanadı.
Huqıq hám etika máselesi óz-ara bekkem baylanıslı bolıp, bul deontologik tárbiyalaw menen bekkemlenip baradı.
Etika hám huqıq socialiq sana ha’m socialliq munasábetlerdiń sotsial institutlar tárepinen jámiyette insanlar minez-qulqinin’ basqarıw forması bolıp tabıladı. Mánisi tárepinen etika hám huqıq jámiyet rawajlanıwınıń málim basqıshında bul jámiyettiiń socialliq talabın belgileytuǵın, erk-ıqrarın ańlatiwshı minez-qulıq norması esaplanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
