«институционал иқтисодиёт»

 
10.1. Трансакция харажатларининг ординалистик назарияси асосида
ташкилий тузилмаларни амалий таҳлил қилиш 
Трансакция харажатларини ўлчашдаги қийинчиликлар муайян иқтисодий 
таҳлил учун асосий тўсиқлардан бири ҳисобланади. Биринчи галда трансакция 
харажатлари барча хиллари пул эквивалентида баҳоланиши мумкинми деган савол 
очиқлигича қолмоқда. Ҳатто трансакцияни амалга ошириш учун вақт сарфини пул 
эквивалентида 
ифодалашнинг 
оддий 
тадбири 
ҳам 
кўплаб 
ҳолатларда 
трансакциянинг (масалан, музокаралар юритишнинг) у ёки бу жиҳатларини 
таъминлашга ихтисослашган воситачиларнинг йўқлиги туфайли такомиллашмаган. 
Шунингдек, илгари ишончга эга бўлган шерикнинг оппортунистик хатти-ҳаракати 
ёки мулкчилик ҳуқуқларининг ҳимояланмаганлиги муносабати билан юзага 
келадиган руҳий сиқилиш туфайли харажатларни пул шаклида баҳолашга уринишда 
унданда каттароқ мураккабликлар пайдо бўлади. 
Трансакция харажатларини ўлчаш ўтган аср охирида фойдалиликни ўлчаш 
юзасидан мунозаралар жараёнида қўйилган муаммога ўхшаш муаммони келтириб 
чиқаради: 
Мунозаралар чоғида фойдалиликни ўлчашнинг кардинал усулига муқобил 
вариант сифатида Ж.Эжуорт ва И.Фишер фойдалиликнинг турли даражалари 
нисбатини аниқлаш ва уларнинг мутлақ миқдорини баҳолашга нисбатан 
даъволардан бош тортишдан иборат бўлган ординалистик ёндашувни таклиф 
этишди. Трансакция харажатлари назарияси ҳам ушбу йўналишда ривожланмоқда. 
Иқтисодий ташкилотларни қиёсий таҳлил қилишда ҳеч қачон алоҳида олинган 
Агар фойдалиликни сифат жиҳатдан функционал боғлиқликдаги аниқлик 
билан ўлчаш мумкин бўлса, у ҳолда биринчи ва иккинчи ҳосила нафлилик 
маъносини касб этади; биринчи ҳосиланинг миқдори энг юқори нафлиликнинг 
кўрсаткичи ҳисобланади, манфий белгили иккинчи ҳосила эса энг юқори нафни 
камайтирувчи қонуннинг амал қилишини англатади.