Insoniyat faoliyat yuritadigan har sohada, albatta qandaydir o‘lchashlar amalga oshiriladi

---

---

---

Insoniyat faoliyat yuritadigan har sohada, albatta 
qandaydir o‘lchashlar amalga oshiriladi. 
O‘lchash jarayonini amalga oshirish uchun esa 
o‘lchash vositalaridan foydalaniladi. O‘lchash 
vositalarining yaratilishi tarixiga nazar 
tashlaydigan bo‘lsak, u minglab yillarni tashkil 
etadi.
Dastlabki o‘lchash ishlari inson tanasi a’zolariga, asosan 
qo‘l va oyoqqa, asoslangan holda amalga oshirilgan. 
Keyinchalik inson ongining mahsuli sifatida oddiy va soda 
ko‘rinishdagi turli o‘lchash vositalari yaratila boshlandi. 
Masalan, vaqtni o‘lchash uchun Quyosh soatlari va 
qumsoatlar, massani o‘lchash uchun teng yelkali tarozilar, 
suyuqliki hajmini o‘lchash uchun mo‘ljallangan turli o‘lchav 
idishlari va h.k. yaratildi. Vaqtlar o‘tishi bilan fan-texnika 
sohasidagi kashfiyotlar va erishilgan yuruqlar ta’sirida 
o‘lchash vositalari ham takomillashib bordi va turi ham 
ko‘payib bordi

---

O‘lchash vositalarining takomillashuvi o‘lchash jarayonida fizik 
hodisalar va qonuniyatlardan maqsadli va samarali foydalanish 
yotadi. Ishlab chiqarish sanoati korxonalarida va xizmat ko‘rsatish 
sohalarida faoliyat olib boruvchi mutaxassislar, jumladan muhandislar 
ham, o‘lchashlarning fizikaviy asoslari, o‘lchashlarni amalga 
oshirishda qo‘llaniladigan fizik qonuniyatlar va hodisalar, ularning 
mohiyati haqida nazariy bilimlarga ega bo‘lishlari lozim. Shuningdek 
turli o‘lchash vositalarining tuzilishi va ishlash prinsipida fizikaviy 
qonuniyatlar va hodisalarning qo‘llanilishi, kattaliklar va ularning 
turlari, birliklari va o‘lchamligi, o‘lchashlardagi va o‘lchash 
asboblaridagi xatoliklar va ularning kelib chiqish sabablari hamda 
ularni barataf etish usullari haqida ham bilimlarga ega bo‘lishlari 
zarur. Fizika – bu zarrachalarning harakatlanish qonuniyatlari, modda 
va maydon, atomlarning tuzilishi, gravitatsion va elektromagnit o‘zaro 
ta’sirlar, molekulyar jarayonlar haqidagi fandir.

---

Fizik hodisalarni o‘rganish va ulardan amalda foydalanish turli fizik 
kattaliklarni o'lchash, ya’ni ma’lumot olish bilan bog'liq. Ma’lumot qancha 
to'la va xolisona bo'lsa, fizik hodisalarning tub ma’nosini tushunish shuncha 
chuqur bo'ladi. Fizik kattalikning muayyan qiymati texnologik jarayonning 
rivojlanishi haqidagi ma’lumotning muhim qismidir.Informatsiyalar, asosan, 
o'lchash asboblari va qurilmalari yordamida olinadi. Fizik obyektning sifat 
jihatdan umumiy, lekin miqdor jihatdan har bir 
obyekt uchun alohida xususiyati deb ataladi.

---

Shunday qilib,har bir fizik kattalik aynan shu kattalikning sonli qiymati birligiga 
ko‘paytmasidan iborat bo'lgan individual qiymati bilan ifodalanadi.Bir-biriga muayyan 
tarzda noerkin boglangan kattaliklar yig'indisi deyiladi. Fizik kattaliklar tizimi asosiy, 
qo‘shimcha va hosila kattaliklardan iborat. Tizimga kirgan va boshqa tizimlarga 
nisbatan shartli ravishda erkin hisoblangan fizik kattalik deb ataladi. 

---

SI (Sistem International — SI) fan va 
texnikaning barcha sohalari uchun fizik 
kattaliklaming universal tizimi bo'lib, 
1960-yilning oktabr oyida „O'lchov va 
tarozilar“ XI Bosh konfe
rensiyasida qabul qilingan. 

---

O‘lchash – tajriba yo‘li bilan moddiy obyektlarning ixtiyoriy miqdoriy tavsiflarini olish. 
O‘lchash jarayoni o‘zida maxsus texnik vositalar yordamida tajriba orqali fizik 
kattaliklarning qiymatlarini topish jarayonini namoyon etadi. 

---

Ko‘pgina hollarda o‘lchash jarayonida 
o‘lchanayotgan kattaliklarni son qiymati 1 
ga teng va fizik kattalikning birligi yoki 
o‘lchov birligi deb ataluvchi boshqa 
kattaliklar bilan solishtirish amalga 
oshiriladi. O‘lchash natijasi – bu kattalikni 
o‘lchash natijasida, masalan uni o‘lchov 
birligi bilan solishtirish orqali topilgan son 
qiymati. O‘lchashning asosiy tenglamasi 
quyidagi ko‘rinishga ega: R = Q/ q (1.1) 
bu yerda Q – o‘lchanayotgan fizik kattalik; 
q – o‘lchov birligi; R – o‘lchash natijasi 
yoki o‘lchanayotgan kattalikning son 
qiymati. 

---