Inson falsafaning bosh mavzusi. Insonning yaralishi, moxiyati va jamiyatda tutgan o'rni falsafiy muammolar tizimida muhim o'rin tutadi. Turli falsafiy ta'limotlarda bu masalalar turlicha talqin etib kelingan

> Sherzodbek:
Inson - falsafaning bosh mavzusi. Insonning yaralishi, moxiyati va jamiyatda tutgan o'rni falsafiy muammolar tizimida muhim o'rin tutadi. Turli falsafiy ta'limotlarda bu masalalar turlicha talqin etib kelingan. Shunday bo'lipsh tabiiy ham edi, chunki inson moxdyatan ijgimoiy-tarixiy va madaniy mavjudot sifatida har bir yangi tarixiy sharoitda o'zligini chuqurroq an-glashga, insoniy mohiyatini ro'yobga chiqarishga intilaveradi.
Suqrotning «O'zligingai bil» degan xdkmatli so'zi har bir tdrixiy davrda yangicha ahamiyat kasb etadi. Insonda butun olam va jamiyatning mohiyati mujassamlashgandir. Ulug' mutasavvuf Abdulxoliq G'ijduvoniy insonni «kichik olam» deb hisoblagan. Falsafada baxs yurigiladigan barcha masalalar inson muammo-siga bevosita daxldordir. Umuman olganda, insonga daxddor bo'lmasa, unga foyda keltirmasa, jamiyatning og'irini yengil Qilmasa, unday fanning keragi bormikan? Shu ma'noda, inson, avvallo,o'zi uchun zarur bo'lgan fanlarni, ilmlar va bilimlar tizimshi yaratgan.

Tabiat, madaniyat, siyosat, sivilizatsiya, bilish kabi masalalar inson manfaatlari va insoniy moxdyatning namoyon bo'lish shakllaridir. Ularning barchasi inson tabiati va Mohiyati bilan bog'liqdir.

Falsafa insonni olamning tarkibiy qismi sifatida o'rganadi. Inson shunday murakkab kab va ko'p qirrali mavjudotki uning mohiyati yaxlit bir butunlik sifatida inson, individuallik tushunchalari orqali ifodalanadi. Bu tushunchalar bir-biriga yaqin va ma'nodosh bo'lsa ham, bir„ biridan farqlanadi.

Inson - o'zida biologik, ijtimoiy va psixik xususiyatlarni mujassamlashtirgan ongli mavjudot. Insonning biologik xususiyatlari ovqatlanish, himoyalanish, zurriyot qoldirish sharoitga moslashish kabilar xos.

Inson boshqa mavjudotlardan soqial xususiyatlari bilaa ajralib turadi. Chunonchi, til, muomala, ramziy belgilar, bilim, ong, mahsulot ishlab chiqarish, taqsimlash, iste'mol qilish, boshqarish, o'z-o'zini idora etish, badiiy ijod, axloq, nutq, tafakkur, qadriyatlar, tabu (ruxsat va ta'qiqlash) shular jumlasidandir.

Insonning psixik xususiyatlariga ruhiy kechinmalar, hayratlanish, g'am-tashvish, qayg'u, iztirob chekish, zavqyaanish, kayfiyat kabilar kiradi.

Inson shu xususiyatlari orqali yaxlit bir tizimni tashkil etadi. U yaxlit mavjudot sifatida o'z extiyojlarini qondiradi va insoniyat davomiyligini ta'minlaydi. Insonga xos bo'lgan biologik xususiyaglarni ijgimoiy xususiyatlardan ustun qo'yish yoki psixologik xususiyatlarni bo'rtgirish uning mohiyatini buzib talqin etishga, bir yoqlamalikka olib keladi.

Falsafa tarixida inson to'g'risidagi ta'limotlarda biolo-gazm, soqiologizm, psixologizm kabi yo'nalishlari vujudga kelgan. Biologazm insonning tabiiy-biologik xususiyatlariga, soqiologizm insonning ijgimoiy xususiyatlariga, psixologizm esa, ma'naviy, ruhiy, psixologik xususiyatlariga* bir yoqlama yondashshpga asoslangan edi.

Insop tarixning yaratuvchisi sifatida tabiat taraqqiyotidagi uzluksizlikni ta'minlaydi. U o'z bilimi, tajribasi va yutuqiarini kelgusi avlodlarga meros qilib qoldiradi; tabiat va jamiyatni qayta quradi va takomillashtiradi. Inson o'z aqii tufayli butushkoinot, tabiat taraqqiyotida buyuk yaratuvchi kuch sifatida namoyon bo'ladi, o'z tarixini yaratadi, uni avaylab-asraydi. Inson faoliyati va tajribalari jamiyatning tako-Millashuvi va kishilarning har tomonlama kamol topshpi uchun manba bo'lib xizmat qiladi.

Tabiat va jamiyatdagi o'rni va ahamiyati, yaratuvchilik Mohiyati, oliy mavjudot ekani, vorislikning davomiyligsh^i ta'minlashi barcha ijobiy va foydali nuqtalarni saqlashi va tarib etishi kabi xususiyati va qobiliyagi tufayli insoq muqaddqas va tabarruk qadriyat hisoblanadi. Antrolologaya insondagi insoniylikning namoyon bo'lish va rivojlanishini ruh bilan bog'laydi. Ayrim tadqiqotchilar insonga xos bo'ltan biror-bir xususiyatga alohida urg'u bergan va shu orqali insoniy mohiyatni ochib berishga harakat qilgan. Masalan, I. Kant insondagi axloqiy jihatlarga ko'proq e'tibor bergan va uni ezgulikni yovuzlikdan farklovchi mavjudod sifatida ta'riflagan. Vladimir Solovyev insonning bosh mavjudotlardan farqini uyalish

> Sherzodbek:
falsafa.5.savol

> Sherzodbek:

Jamiyat, hayot jarayonida ajralib chiqqan tabiatning bir qismi sifatida, u bilan uzviy bog'liqdir. Dastlab, jamiyat va tabiat o'rtasida qarama-qarshiliklar mavjud emas edi. Inson mehnatning dastlabki vositalarini yaratdi va ularning yordami bilan tirikchilik vositalariga ega bo'ldi.

Texnikaning takomillashishi bilan jamiyat tabiatga tobora ko'proq ta'sir ko'rsatmoqda. Tabiat ham, o'z navbatida, jamiyatning xususiyatlarini «yomonlashtira» boshladi. Masalan, odamlar salomatligi sifatining o’zgarishi va boshqalar.

Jamiyat tabiatning alohida qismi sifatida u bilan uzviy bog'liqdir va tabiatdan tashqarida insoniyatning mavjud bo'lishi mumkin emas. Inson va shuning uchun jamiyat tabiatdan paydo bo'lgan, ular uning davomi, uning qismidir.

Tabiat jamiyatning poydevori bo'lgan va shunday bo'lib qoladi.

Jamiyat va tabiat bir-biriga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Biroq, ular birgalikda yashaydilar. Tabiat va jamiyatning bu chambarchas bog'liqligi dunyo birligining asosidir.

20-asrning ikkinchi yarmida amerikalik sotsiolog Deniel Bell insoniyat jamiyatining rivojlanish tarixini uch bosqichga (bosqichlar, turlarga) ajratdi.

Odam, jamiyat va tabiat.

"Tabiat" atamasi juda noaniq. Buni bevosita odamning muhiti (geografik muhit yoki atrof-muhit) deb tushunish mumkin. Biroq, jamiyat va tabiat o'rtasidagi munosabatlar nima degan savolga javoban, bu atama inson va jamiyatning mavjudligi uchun tabiiy sharoitlarning yig'indisi sifatida belgilanadi. Jamiyatni zarur resurslar, tabiat bilan ta'minlash, aniqrog'i u bilan aloqa qilish insonning har tomonlama rivojlanishi uchun muhim omil bo'lib xizmat qiladi.

Inson tirik mavjudot sifatida ham tabiatning bir qismidir. Uzoq o'tmishda, mavjud bo'lishining boshida, odamlar tabiiy kuchlarga bog'liqligini anglab, tabiat bilan uyg'unlikda yashashga intildilar. Biroq, jamiyat rivojlanishi bilan inson va tabiatning o'zaro ta'siri tabiati o'zgardi. Odamning atrofdagi dunyo haqidagi bilimlari kengayib borgan sari jamiyat tobora ko'proq tabiiy muhitdan ajralib, o'z boyliklaridan tobora ortib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanishga intilardi.

Yangi davr g'oyalari (XVII-XVIII asrlar) jamiyatning tabiatga munosabatini uzoq vaqt belgilagan. Ilm-fan va sanoatning jadal rivojlanishi davrida F. Bekon kabi faylasuflar jamiyat va tabiat o'rtasidagi munosabatlar haqida gapirib, inson tabiatni zabt etib, uning tepasidan ko'tarilishi kerak, degan fikrni ilgari surdi. Ushbu g'oyalar iste'molchi, atrof-muhit va tabiiy resurslarga nisbatan yirtqich munosabatda namoyon bo'ldi.

Hozirgi davrda (XX-XXI asrlar) keskin ekologik inqiroz sharoitida "barqaror rivojlanish" tushunchasi tobora og'irlashib bormoqda, bu esa barcha ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va tabiiy resurslardan foydalanishni kelajak avlodlar uchun atrof-muhitni muhofaza qilish va saqlash bo'yicha harakatlar bilan muvozanatlashdan iborat.