Innovatsiyalar vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti biologiya fakulteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI
BIOLOGIYA FAKULTETI
UMUMIY BIOLOGIYA VA FIZIOLOGIYA KAFEDRASI
Bioinformatika fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Genomlardagi oqsil strukturasini aniqlash
Bajardi:Biologiya fakulteti
4-E kurs Biologiya ta’lim
yo’nalishi talabasi
Latifov Jamshid
Qabul qildi:Jiyenboyeva Miyrigul

Kurs ishini fikrga Kurs ishini fikrdan
bergan sana: o`tgan sana:
“___” ______2023y. “___” ______2023y.

Kurs ishi himoya qilingan Komissiya a`zolari:
sana: _________ _______________________
“___” _______2023y. (imzo)
Baho “____” _________ __________ ________________________
(imzo)
Nukus-2023
Mavzu:Genomlardagi oqsil strukturasini aniqlash
Reja:
Kirish…………………………………………………………………………….....3
Asosiy qism…………………………………………………….…………………..5
I.Eukariotlar va prokariotlar genomining tuzilishi va faoliyatining
xususiyatlari………………………………………………………..……………….5
II.Genomning DNK darajasidagi tahlili……………………………..……………17
III.Genomikani o`rganishda bioinformatikaning roli………………..……………26
Xulosa…………………………………………………………………..…………33
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….………..34

Kirish
O’tgan asrning 50 yillaridan keyingi davrida, genitika fan sohasida viruslar, prokariot va eukariot organizmlarda molekulyar asoslarini va irsiy ma‘lumotni ko’chirish sohasida juda ko’p ilmiy tadqiqot ishlari o’tkazildi. Molekulyar genetika sohasida irsiy materianing tashuvchilari va kodlanish xususiyatlari, genlar faoliyatining boshqarilishi, genetik jarayonlarning molekulyar mexanizmlarini
tahlil qilish borasida katta yutuqlarga erishildi.
XXI asr boshlariga kelib, genetik ma‘lumot asosiy kontseptsiyasi, irsiy ma‘lumotni tashuvchilari genetika va biologia sohasining markaziga aylandi. Bu davrda, irsiy ma‘lumot genlarda qanday darajada yozilgan, genomlardagi struktur elementlar, makromolekulalarning boshqaruvchi saytlari va funktsional markazlari, ularning molekulyar funktsiyalari va xususiyatlari amalga oshirilishi to’g‘risidaga bilimlar to’liq emas edi. Genetik kodni aniqlashda hissa qo’shgan olim Frensis Krikning shunday yozgan: Genetik kod bu molekulyar biologiya kalitidir, chunki DNK poinukleotidlar tili va oqsillar polipeptid tili bir-biri bilan bog‘liqdir (1966). Genetik kod universal bo’lib, uning asosiy qismi yer yuzidagi hamma tirik organizmlar uchun bir xildir. Bunday xulosalar, biopoli merlarni nuklein kislotalarining va oqsillarning birlamchi strukturasini aniqlashda, sekvenirlash ishlarini o’tkazishda asos bo’lib hizmat qildi.
Molekulyar genetika uslublarining rivojlanishi uchta asosiy yo’nalishlarning gen muxandisligi, biotexnologiya va genomika rivojlanishiga turtki bo’lib hizmat qildi. Molekulyar genetikaning eng asosiy yutuqlaridan biri- genomika yo’nalishining rivojlanishi hisoblanadi.Genetika sohasida eng muhim voqealardan biri F.Senger tomonidan bir zanjirli halqasimon φX174 fagining genomini sekvenrlanishi hisoblanadi, bu kashfiyoyi uchun olim 1980 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan. Ushbu kashfiyot molekulyar genetika sohasida yangi era- genomika erasining rivojlanishiga turtki bo’ldi. O’tgan asrning 80 yillaridan so’ng, turli xil organizmar genomini, bakteriyalar, zamburug‘lar, o’simliklar, hasharotlar, sut emizuvchilar va inson genomini sekvenirlash bo’yicha birinchi Halqaro dasturlar faoliyat ko’rsatishdi. Hozirgi kunda bu sohaning rivojlanishi o’z navbatida bioinformatika yonalishining rivojlanishiga olib keldi- ya‘ni makromolekulalar va ular tizimlarini modellashtirish va texnik usublar yordamida tadqiqot qilish ishlarini jadallashtirdi. Ushbu fan yo’nalishlariga kompyuter genomikasi va metobolonomika kiradi yoki boshqacha proteomika fanini anglatadi.
"Genomika" atamasi genom so’zidan olingan bo’lib, organizmning barcha genlarining umumiyligi, "proteomika" esa proteom so’zidan olingan bo’lib, eukariot yoki prokaryot hujayrasidagi tarkibiy va katalitik oqsillar to’plamini bildiradi. Ikkala fan hujayra bilogiyasiga yaqin bo’lgan genetika va oqsil kimyosi fanlarining rivojlanishining zamonaviy bosqichining terminologik formulasi deb hisoblash mumkin. Bugungi kunda ushbu fanlar sohasidagi yutuqlar va qo’llaniladigan uslublar texnologiyasi bo’yicha genomika eng muhim ahamiyatga ega, proteomika genomikaga asoslangan bo’lib, u allaqachon tirik mavjudotlarni oqsil darajasida ko’p jihatdan o’rganilgan hisoblanadi.

Asosiy qism