Innovatsiya-ziyo

nutqiy
vaziyat
alohida mohiyat kasb etadi. Ko‘cha-ko‘yda ketayotganda, bu 
nechog‘li oddiy bir narsadek tuyulmasin, uning qoidalari juda ko‘p va 
ana shularni ado etish orqali kishi o‘z turmush madaniyatini namoyish 
qila bilishi mumkin. Ko‘cha-ko‘yda tanish-bilishlarni ko'rganda 
samimiy salomlashish, ko‘nglini xushnud qiladigan ikki og‘iz so‘zni 
ayamaslik, uzoqdan birovni ko‘rib qolganda baqirib yoki hushtak 
chalib chaqirmaslik odobdan hisoblanadi. Ko‘chada faqat tanishlarga 
emas, notanish kishilarga ham salom berish yaxshi odat. Masalan, odam 
siyrak, onda-sonda uchraydigan joylarda ro‘paradan chiqib yuzma-yuz 
kelayotgan keksa kishiga, u hatto tanish bo‘lmasa ham, bosh egib salom 
berish - madaniyatlilik belgisi.
Nutqiy vaziyat uchun zam on va m akon muhim ekanligi xususida 
Van Deyk shunday deydi: “Gavjum ko‘chada men notanish kishi bilan 
salomlashmagan bo‘lar edim, lekin kimsasiz tog‘da yoki orolda, 
yolg‘izoyoq so‘qmoqda notanish kimsani uchratib qolsam, salom-alik 
qilishim turgan gap”.
Odatda, yurib ketayotgan odam o‘tirgan kishiga birinchi bo'lib 
salom beradi. Ilgari otliq odam piyoda ketayotgan kishiga dastlab salom 
bergan. Shu o‘rinda bir rivoyatni eslash foydadan xoli emas. 
Bir kuni
Abdurahmon Jomiy bir guruh a 'yonlar bilan kelayoiib, y o
7 
о ‘rtasida
o'ynab o ’tirgan bir kichik bolaga duch kelibdilar. Mavlono Jomiy
otdan tushib, bolaga ta ’zim bilan “Assalom-u alaykum” debdilar.
Hamrohlari hayratda qolib so 'rashibdi:
- Mavlono, siz ulug' orifbo ‘lsangiz-u, nechuk bu go ‘dakka ta 'zim
ila salom berursiz? Jomiy shunday javob qilgan ekan:
- Ey, yaxshilar, bilingki, bu bola mening muallimim farzandi erur.
117

---

Masofali muloqotda makon va zamonga ko‘ra kommunikantlar 
o‘rtasida m a’lum bir masofa bo‘ladi. Muloqotning bu turiga telefon 
orqali gaplashishni kiritish mumkin. Odatda telefon qilgan kishi kim 
boiishidan qat’i nazar, birinchi bo‘lib salom berishi, so‘ngra o !zini 
tanitishi, maqsadini lo‘nda va aniq bayon qilishi kerak. Videotelefonda 
gaplashganda esa yoshi va mavqei kichikroq odam birinchi bo‘lib 
salom beradi. Uzundan-uzoq salomlashish, apparatni uzoq vaqt band 
qilish odobdan emas.
Salom berish vaziyat bilan bevosita bog‘liq ekan, salomlashish 
mumkin bo'lmagan joylar xususida o‘tmish allomalarimizdan biri 
Muhammad Sodiq Koshg‘ariyning “Odob as-salohin” (“Yaxshi kishilar 
odobi”) kitobida shunday deyiladi: 
.. o‘n bir joyda salombermangki,
makruhdur va javob lozim emas.