Innovatsiya va intergatsiya

Y A N G IL IK L A R K IR IT IS H M A Z M U N I VA Y O ‘N A L IS H L A R I
Pedagogik tizim - bu tashkil etuvchilarning birlashtirilgan m ajm uyi 
b o iib , ular o'zgarishlarda h am barqarorligicha qolaveradi. Agarda 
o'zgarishlar (yangilik kiritish) qandaydir m u m k in b o i g a n chegaradan 
oshib ketsa, tizim buziladi, uning o'rniga yangi boshqa xususiyatli 
tizim yuza g a keladi. Pedagogik tizim - elementlarning j u d a m ustahkam
birlashuvidir. H ar qanday pedagogik tizim ning tuzilishi hozirgi 
davrda quyidagi elementlar variantlari yig'indisi, o'zaro b o g liq lig i 
ko rinishi: o'quvchi; tarbiyaning maqsadi; tarbiya m azm uni; tarbiya 
jarayoni; o'quvchilar (yoki T T V - t a i i m texnik vositalari); tarbiyaviy 
ishlarning tashkiliy shakllaridan iborat b o la d i. Bu tizim ning tarkibiy 
qism laridan har biri har qanday darajada elementlarga detallashtirib 
yoyib kow
rsatilishi m um kin. Qurilgan tizim ning tarkibiy tuzilishi 
emas, deb hisoblashga asoslarimiz bor. Ko'rsatib o'tilganlarga qo'shila 
olmaydigan pedagogik tizim ning m u h im tarkibiy qismlari, «Natijalar», 
«O'quv-tarbiyaviy jarayonni boshqarish», «Texnologiya»lardan iborat. 
U lar quvida berilgan Pedagogik tizim modelida ko'zga tashlanadi. 
M aqsadlar natijalar bilan mos kelib, uzluksiz sikl tashkil etiladi. 
M aqsadlarning natija bilan t o l a mos kelishi pedagogik jarayonning 
ishonchi, o'lchov ko'rsatkichi bo'lib xizm at qiladi. P edagogik tizim
boshqaruv. birlashtiruvchi ha m m a tarkibiy qismlari nisbatan mustaqil 
qism hisoblanadi, chunki ular o'z m aqsad va tuzilishlariga ega:
73

---

P edagogik tizim ning tashkil etuvchi tarkibiy qismi sifatida uni 
alohida omillar birligi ekanligini ta'k idlagan holda. ko'pincha. o ‘quv- 
tarbiya jarayonining texnologiyasini ko’rsatadilar. B unday vondashish 
pedagogik tizim da ko4zlangan m aqsadga erishishni taTrsinlaydigan 
m ustahkam tashkiliy texnologik kompleks boiad i. Shuni ta ’kidlash 
kerakki. pedagogik tizim har doim ham texnologiyadir. A na shu belgisi 
bo'yicha pedagogik tizim ni tarkibiy qismlar ixtiyoriy «to'plam idan» 
ajratib olish osondir. Texnologiya bu q a f iy tashkiliy mantiqqa bo4ysu- 
nuvchi im koniyatlarni belgilovchi tizim ning ichki sifatidir. Shu bilan 
birga topshiriqni baholash darajasining o’zidayoq texnolog m a'lum
jarayonlar ham d a hodisalarga tayanadi. M a'lu m jarayonlar muvaffaqiyat 
ifodasi, ajoyib hodisalar natijalari esa yangi sabab va formula manbalari 
sifatida am alga oshiriladi. 0 ‘quv texnologiyalarni loyihalashtirish 
m etodik «Tajribalarni um um lashtirishdan» farqli « M u m k in emas» 
xulosasini bilmaydi. Texnolog uchun bu faqatgina vaqt va xarajatlar 
masalasidir. Texnolog faqatgina yaxshi m a l u m , tekshirib k o iilg a n , 
asoslangan, shubha qilinmaydigan fikrlarga asoslanadi. Texnolog 
tajribalar o'tkazmay, aniq ko‘zlangan natijalar bilan ish olib boradi. 
Texnologiya variantlikka y o i qowym aydi. uning asosiy vazifasi - aniq 
kafolatlangan natija olishdir, u har doim ham asosiy yechim ida oddiy dir. 
Asosiy yechim ni tushunish, qolgan ham m asini, o’zaro za ru r elementlar 
sistemasi tartibining m azm u n in i ochib beradi. Texnologiyadan hech bir 
qism ni olib tashlab b o im a y d i, u yerda ortiqchasi b o im a y d i va b o iis h i 
m u m k in emas. Bu ju d a m urakkab holat. har ikkinchi o^qituvchi izlash -
tadqiqotchilik tartibida ish olib boradi. shu bilan bolaning m aktabdagi 
hayoti natijasi noaniqligini kuchaytiradi.
Pedagogika tizim ining har bir modifikatsiyasi ko4zlangan natijaga 
erishish, aniq xususiyat va imkoniyatlarga ega. Bu imkoniyatlar 
sistemaning aniq xususiyatlari bilan belgilanadi. B unda biz t a i i m va 
tarbiyadan ko'z langan daraja va sifatga erishm oqchi b o i s a k , unda 
shunga mos pedagogika tizimini ishlab chiqishimiz kerak. Buning 
natijasi o4quv-tarbiyaviy jarayonning yanada yuqoriroq samaradorligi, 
har doim pedagogik tizimni takomillashtirish oqibatidir. Bu ju d a
m urakkab m uam m o, dunvo bo'vicha ularni ishlab chiqishga endi 
kirishilmoqda. Tizim ning umumiy nazariyasidan m a i u m k i. tizim ni 
baravariga bir necha param etrlar bo’yicha vaxshilash m u m k in emas.
74

---