Innovatsiya va intergatsiya

«Innovatsiya» so‘zi inglizcha tilidan kelib chiqqan 
b o iib , 
yangilik kiritish degan m a’noni bildiradi.
Oiimlar innovatsion jarayonlarning tuzilishini o'rganib, yangilik 
kiritishning «hayotiy davri» deb alohida tushuntirib o'tganlar. Bu 
jarayon yangilikni yaratish va ijro etishni ta’minlovchi faoliyatlarni 
turlarga ajratuvchi bosqichlarga boiinadi. Hozirgi davrga kelib. ilmiy 
adabiyotlarda quyidagi innovatsion jarayonni bosqichlarga ajratish 
mumkin:
1. Yangi g'oyaning paydo b o iish i yoki yangilikning yuzaga kelishi 
bosqichi, uni shartli ravishda fundam ental va amaiiy-ilmiy tekshirishlar 
(yoki birdan paydo boiadigan) natijalaridan kelib chiqadigan yangilik 
bosqichi deb ataydilar.
2. K ashf etish bosqichi. ya‘ni moddiy yoki ma’naviy namuna 
ko'rinishidagi y angilik yaratish.
3. Yaratilgan yangilikning amalda qollanishi uni qo‘shimeha ishiab 
m ukam m allashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu bosqich yangilik 
kiritish orqali yuqori sam aradorlikka erishish bilan yakunlanadi.
4. Faqatgina yangilikni qabul qilish sharti bilan amalga oshrish.
5. Yangilikning tarqalishk uning yangi sohalarga keng tatbiq etishni 
amalga oshirish.
6. Yangilikning biror sohada hukm ron boiishi. bunda, xususan, 
yangilik o'z yangiligini yo‘qotib, yangilik sifatida mavjud bo im ay
qoladi.
7. Yangilik qoilanilishining doirasi qisqarib, uning yangi m ahsul- 
dorligi bilan almashadi.
Yuqorida keltirilgan innovatsion jarayonlar bir-birini ketma-ket 
almashtirib. muntazam rivojlanib, soddalashtirilgan tizim asosida 
ifodalaydi. Innovatsion jara \ on bu bosqichda ketm a-ketlikka va o'zaro 
bogiiqlikka rioya qilishi shart emas. Yangilik kiritish. yangilik yara-
60

---

tish va tarqatish m aqsadga muvofiq jarayon sifatida inson talab va 
ehtiyojlarini yangi vositalar bilan qondirishdan iborat b o i i b , bu uning 
samaradorligini, m untazam ligini va hayotiyligini ta'm inlovchi uslub 
va tizim larni m a ’lum sifat o'zgarishiga olib keladi. Innovatsion jarayon 
eskirib qolgan qoida va vaziyatlarni qayta ko'rib chiqish va sifatli 
holatga o'tish bilan b o g i i q bo'ladi. Yangilik kiritish ichki yo'nalishga 
ega bo'lib, u yangilik g'oyasi (fikri) tug'ilishidan to uning fovdalanila 
boshlanishigacha b o l g a n harakatlarni rivojlantirish h am d a innovatsion 
jarayon ishtirokchilari o'rtasidagi m unosabatni to'g'ri ifodalaydi. Shu 
tariqa yangilik kiritish y u k sa k tizim b o iib , ichki mantiq kabi vaqt 
davom ida qonuniy rivojlanishi uning atrof-muhit bilan o'zaro bog'- 
liqligini ifodalaydi, Innovatsion jarayon tuzilishi yangilikning bir 
bosqichdan ikkinchi bosqichga o'tib borishi bilan o'zgarib boradi. Shu 
bilan birga, yangilikning xususivatlari uning natijalari va yakuniy 
samarasiga b o g i i q bo'ladi. Yangilikning yakunlanganligi yoki -uning 
imkoniyatlari m uayyan m aqsadning amalga oshirilish darajasida in n o ­
vatsion jarayonning h a m m a bosqichlari muvaffaqiyatli bo'iishiga bog'- 
liqdir. Yangilikning samaradorligini uning natijasidan belgilash kerak.
«Innovatsiya» atamasiga yaqin b o l g a n tushunchalar «o'zgarish», 
«m ukam m allashtirish», 
«isloh 
qilish» 
tushunchalari 
hisoblanadi, 
am m o ular o'rtasida m a i u m farqlar h am mavjud. Yangilik pedagogik 
tekshirishlarni baholashning asosiy o'lchovlaridan biri b o iib , u ijodiy 
jarayonning asosiy natijasidir. Bu o'z navbatida har qanday yangilik 
kiritishning mustaqil qivmati va xususiyatidir.
«Yangi» tushunchasi innovatsion pedagogikada m arkaziy tushun- 
chalardan biri hisoblanadi. Har qanday vositaning yangiligi - nisbiydir. 
Bir o'qituvchi uchun yangi b o i g a n narsa boshqasiga yangilik b o im a s lig i 
m um kin. Yangilik doimo aniq tarixiy o'ziga xos tushunchaga ega 
b o ia d i. A niq bir vaqtda vujudga kelgan vazifalarni hal etgan yangilik 
tezda ko'pgina kishilarning mulkiga, h a m m a tom onidan qabul qilingan 
om m aviy tajribaga aylanishi m um kin. Masalan, Y.A. K om enskiyning 
sinf-dars tizimi, M unavvar qorining diniy tarbiya nazariyasi, ibn 
Sino. Beruniy, Ulug'bek, Avlonivlar ilgari surgan t a i i m jarayonini 
om m alashtirish nazariyasi va boshqa yangiliklar o'z davrining buyuk 
g'ovalari b o l g a n va shunday bo'lib qolaveradi.
61

---